بررسی و تحلیل نقش محور قبله در سازماندهی فضایی مساجد معاصر شهر اهواز

از آغاز ورود اسلام، طراحی مساجد برای معماران اسلامی نه تنها اهمیت ویژه ای داشته، بلکه اهمیت آن در طراحی تمام عناصر آن به چشم می خورد و مسجد را به عنوان شاخص ترین بنای معماری اسلامی معرفی کرده است. مسجد را می توان به عنوان نمادی از وحدت مسلمانان و یکی از عناصر مهم و تاثیرگذار در معماری ایرانی اسلامی دانست که از زمان شکل گیری در زندگی مردم نقشی اساسی داشته است. جهان بینی اسلامی سراسر گستره زمین را مسجد می داند که پشتوانه این باور، منت خدای تعالی بر حضرت محمد (ص) و امتش می باشد که زمین را مسجد آنان قرار داده است طبق گفته قرآن خداوند در سوره بقره آیه ی 115 می فرماید: \"و لله المشرق و المغرب فاینما تولوا فثم وجه الله ان الله واسع علیم .مشرق و مغرب هر دو ملک خداست، پس به هر طرف روی کنید به سوی خدا روی آورده اید، که خدا (به همه جا) محیط و (به هر چیز) دانا است.\" قرار گرفتن در راستای قبله نه تنها باعث می شود، از انحراف های سلیقه ای جلوگیری شود. بلکه همه افراد با توجه به یک جهت (قبله) با آرامش و طمانینه و حضور قلب در پیشگاه حق تعالی قرار می گیرند، که نتیجه آن معرفت، شناخت الهی، حضور عرفانی، روحانی و یادآور مفاهیم والا و سیر از ظاهر زندگی به باطن اخروی و عروج ملکوتی است. جهت قبله جهتی است معنوی که بر معماری و آرایش هندسی فرم ها تاثیرگذار است و باعث می شود هندسه ی فضا، جهتی واحد به خود بگیرد، تمام عناصر داخلی و فضا ها را بر اساس نظمی که بر قداست و معنویت استوار است بر حول محور خود که همان قبله است استوار می سازد اهمیت قبله به قدری است که اصولا پذیرش هر قبله ای برابر است با پذیرش دین آن قبله. پیامبر گرامی اسلام فردی امی بودند که اولین مسجد در مدینه النبی توسط ایشان بنا گردید مسجد النبی سرپناهی برای نمازگزاران و الگویی برای معماران و مکاتب معماری در جهان اسلام قرار گرفت سرمشقی برای معماران و مکاتب معماری در جهان اسلام سرمشق شد. از دیرباز معماران و طراحان مساجد، از حفظ جهت گیری الهی تا سیر حرکت انسان از بدو ورود تا قرارگیری در راستای محور قبله، حفظ سلسله مراتب حرکتی، اصولی را ارزشمند دانسته اند. معماران سنتی، جهت تسهیل محرمیت در بدو ورود انسان به مسجد، سلسله مراتبی را برای حضور در حرم مقدس الهی، در آثار خود به کارگرفته اند. تغییر سبک معماری بناهای چهار طاقی به علت توجه به جهت قبله بوده است فضا های داخلی مسجد بر حسب ارزش و جایگاه شان در محور قرار می گیرند. عناصر تشکیل دهنده محور در مساجد اسلامی را می توان محراب، منبر، مقصوره، ایوان و صحن، ورودی، سر در و پیشخان دانست که اهمیت هر عنصر در دوره های زمانی و مکانی با توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، اقلیمی و الگوی حاکم بر منطقه متفاوت بوده است. محراب، فضا های عبادی و ایوان های اصلی در کانون محور قبله و محل تقاطع آن با محور های فرعی قرار دارند. لذا مهمترین مسئله این پژوهش چیستی نقش قبله در سازماندهی فضایی مساجد است. بنابر این مهم، به بررسی این اصل در معماری مساجد سنتی شهر اهواز از لحاظ توجه به محور فضایی و سلسله مراتب حرکتی پرداخته شده است تا زمینه ای برای طراحی و ساخت مساجد معاصر باشد.