پایداری بهره وری عوامل تولید در کشورهای منطقه منا با تاکید بر ردپای اکولوژیکی

توسعه پایدار، توسعه منابع، محیط زیست و اقتصاد را در بر می گیرد اما در قرن حاضر تخریب گسترده محیط-زیست و کاهش سریع منابع طبیعی بر رشد اقتصادی، رفاه اجتماعی و بهبود سلامت انسان تاثیر گذاشته است. جهت بررسی اثر این منابع بر توسعه پایدار در مطالعات مختلف، تولید ناخالص داخلی را به عنوان خروجی بهره وری کل عوامل تولید سنتی درنظر گرفته اند اما توسعه پایدار نه تنها به رشد تولید ناخالص داخلی بلکه به بهبود رفاه انسانی نیز وابسته است. از این رو شاخص توسعه انسانی از نظر مفهومی و معنایی منعکس کننده شاخص کاملی برای توسعه پایدار است و مزایای بیشتری در مقایسه با تولید ناخالص داخلی دارد. شاخص رد پای اکولوژیکی نیز میزان فشار بر محیط زیست را اندازه گیری می کند که بعنوان عامل اثرگذار بر توسعه پایدار نقش دارد. این مقاله در تلاش است تا محدودیت های تولید ناخالص داخلی به عنوان خروجی و انرژی به عنوان ورودی توسعه پایدار را رفع نماید. از این رو، با درنظر گرفتن رد پای اکولوژیکی به عنوان شاخص ارزیابی محیط زیست و شاخص توسعه انسانی به عنوان شاخص خروجی در بهره وری کل عوامل تولید، شاخص جدید برای بازتاب توسعه پایدار با نام بهره وری کل عوامل تولید پایدار ارایه گردید.

در این مقاله شاخص های رد پای اکولوژیکی و توسعه انسانی با بهره وری کل عوامل تولید ترکیب و در چارچوب جدید بهره وری کل عوامل تولید پایدار مورد استفاده قرار گرفت. از روش مالم کوییست5 برای محاسبه تغییرات بهره وری کل عوامل تولید پایدار در کشورهای منطقه منا طی سال های 1995-2016 استفاده شد و جهت بررسی روند همگرایی از از آزمون همگرایی سیگما استفاده شد. شاخص مالم کویست پایدار، به تغییر کارایی و فنی پایدار تجزیه شد. اگر بازده متغیر نسبت به مقیاس فرض شود، کارایی فنی پایدار نیز به تغییر کارایی خالص و تغییر مقیاس پایدار تفکیک شد. نتایج و بحث:به طور کلی، متوسط بهره وری کل عوامل تولید سالانه در کشورهای منطقه منا 98/0 است که ناشی از رد پای اکولوژیکی ،نیروی کار و سرمایه بعنوان فاکتورهای ورودی و شاخص توسعه انسانی به عنوان خروجی است. به غیر از بحرین و ترکیه، همه کشورها تاکید بسیار کمتری بر توسعه پایدار دارند. بحرین با داشتن بالاترین میانگین مالم کوییست پایدار در رتبه اول و ترکیه در رده دوم قرار دارد. دلیل این امر را به افزایش 75 درصدی سرمایه در کشور بحرین می توان نسبت داد. با تجزیه میانگین مالم کوییست پایدار به میانگین مقدار کارایی فنی پایدار نشان داد که تغییر فناوری پایدار رشد نداشته است. کارایی فنی خالص و مقیاس نشان داد که کارایی فنی خالص پایدار بهبود داشته و کارایی مقیاس بهبود نیافته باشد. کشورهای گروه با شاخص توسعه انسانی بسیار بالا و متوسط، کارایی فنی پایدار بالاتر از کشورهای گروه با شاخص توسعه انسانی بالا و پایین را دارند، که نشان می دهد کشورهای توسعه یافته تر از نظر کارایی فنی پایدار وضعیت بهتری دارند. کشورهای گروه با شاخص توسعه انسانی بسیار بالا، دارای مقدار کارایی فنی خالص متوسط 1 هستند و کشورهای در حال توسعه شکاف توسعه پایدار بیشتری دارند. همگرایی سیگما کشورهای گروه با شاخص توسعه انسانی بالا شامل ایران، کمترین و حداقل نوسان را نشان می دهد که بیانگر شکاف متعادل در توسعه پایدار بین کشورهای کم و نسبتا توسعه یافته می باشد. اما در گروه کشورهای با شاخص توسعه انسانی بسیار بالا و متوسط همگرایی سیگما به طور گسترده ای در نوسان است بیانگر عدم پایداری توسعه در این گروه کشورها می باشد.

انواع مختلف کشورها باید مسیرهای مختلفی را برای دستیابی به توسعه پایدار مثبت انتخاب کنند. بهره وری کل عوامل تولید پایدار کشورهای منا با توجه به سطوح مختلف اقتصادی و سطح حفاظت از محیط زیست متفاوت است، بنابراین تدوین سیاست های متمایز جهت توسعه پایدار یک ضرورت است. برای دستیابی به توسعه پایدار باید کارایی فنی را ارتقا داد. ترویج فناوری پایدار نقشی اساسی در توسعه پایدار دارد. سیاست گذاران باید به تحقیق و توسعه فناوری های پایدار و افزایش آگاهی کارآفرینان درباره حفاظت از محیط زیست بپردازند.