بررسی رابطه ناپایداری حیات اقتصادی شمال شرقی ایران و حملات ترکمنان با تکیه بر سفرنامه های خارجی (از سقوط صفویان تا پایان عصر ناصری)

دوره ای که از سقوط صفویان آغاز شد و تا خاتمه سلسله قاجار ادامه یافت با صفات متعددی توصیف گردیده است. ولی شاید بتوان گفت بجز در دوره های کوتاهی از این دوران نسبتا طولانی، عدم وجود دولت مرکزی یا ناتوانی آن در ایجاد امنیت و ثبات، بهترین توصیف برای ویژگی حکومت است. شواهد متعددی برای این مدعا می توان آورد؛ ولی ناامنی فزاینده در نواحی مختلف کشور شاهد مناسبی است که نشان می دهد دولت مرکزی روز به روز ضعیف تر می گردید. ناحیه شمال شرق ایران در این دوره پدیده ای را تجربه می نمود که به حملات ترکمنان مشهور است. این حملات از اواخر دوره صفوی کم و بیش با ضعف دولت مرکزی آغاز شد و تا پایان عصر ناصری، متناسب با میزان ضعف و قدرت دولت مرکزی در نوسان بود. سفرنامه نویسانی که در این دوره از نواحی شمال شرقی ایران عبور کرده اند، به طور معمول به پدیده مذکور اشاره کرده و هریک به شواهدی از ناپایداری اقتصادی در آنجا اشاره نموده اند. پژوهش حاضر می کوشد با تکیه بر نوشته های این سفرنامه نویسان، با روش تحلیل کیفی، به این سوال پاسخ دهد که علت ناپایداری حیات اقتصادی شمال شرق ایران در دوره زمانی سقوط صفویان تا پایان عصر ناصری چه بود. فرضیه پژوهش آن است که ضعف فزاینده دولت در برقراری امنیت، موجب افزایش حملات و ناپایداری اقتصادی این منطقه گردید.