تبیین تجربه فضای مساجد جامع آذربایجان شرقی مبتنی بر نظریه اتمسفر فضا

توان بازآفرینش کیفیت فضایی تجربه شده در معماری سنتی ایران، مشروط به توان فهم دقیق و عمیق آن کیفیت های فضایی و تحلیل عناصر و اجزا و فضاهای آن هاست. یکی از مهم ترین عوامل در این زمینه تبیین تجربه کیفیت فضایی در ذهن مخاطبان فضاست. این مسئله در مورد مسجد که مکان عبادت و تبلور امر قدسی است، اهمیت دوچندان می یابد. هدف از انجام این پژوهش، تحلیل میزان تطبیق پذیری کیفیت فضایی مساجد جامع در آذربایجان شرقی با مولفه ها و شاخص های نظریه اتمسفر فضای معماری است تا بتوان آن کیفیت فضایی را بازتولید کرد. پرسش اصلی تحقیق آن است که چگونه می توان به اتکای مولفه های نه گانه نظریه اتمسفر فضا می توان کیفیت فضایی پنج مسجد جامع در آذربایجان شرقی را مورد تحلیل قرار داد؟ رویکرد تحقیق، کیفی و روش تحلیل داده ها، تحلیل سلسله مراتبی و بررسی قیاسی- تطبیقی است. داده های گردآوری شده از مطالعات کتابخانه ای و پژوهش های میدانی همچون تجربه فضا و گفت وگو با کاربران، از طریق نرم افزارهای دپث مپ و اکسپرت چویس وزن دهی و ارزیابی شده است. نتایج حاصله نشان می دهد مسجد جامع تبریز با وزن 288 بیش ترین کیفیت و قوی ترین اتمسفر فضایی را دارد و مسجد جامع سراب در رتبه دوم قرار گرفته است. در کیفیت های ثابت، بدن معماری، تناسبات عناصر و اجزا و جسمانیت ساختمان با وزن 347 بیش ترین اهمیت را در خلق اتمسفر فضایی داشته است. در معیارهای متغیر، تابش نور آفتاب در فضا با وزن 412 بیش ترین اهمیت را دارد و دمای فضا و سلسله مراتب فضایی به ترتیب عوامل تاثیرگذار بعدی هستند. در نتیجه گیری بحث می توان تحلیل کرد که مساجد جامع در آذربایجان شرقی واجد جسمانیت سنگین، فضاهای به طور عمده بسته و رنگ به طور عمده گرم حاصل از کاربرد آجرهای قرمزی که از خاک قرمزرنگ آذربایجان ساخته می شود و با تابش آفتاب بر سطح آن هاست تا بتواند دمای فیزیکی و احساسی گرمی را ایجاد کند و کیفیتی دل نشین برای نمازگزاران و عبادت کنندگان در مراسم دینی فراهم سازد.