جغرافیای تاریخی شمال آذربایجان و قفقاز بر پایه منابع عصر صفوی (851-907ق/1455-1501م.)

وقایع نگاران عصر صفوی در خلال نیمه دوم قرن نهم الی دهم هجری /پانزدهم تا شانزدهم میلادی، اقدامات نظامی مشایخ متاخر خاندان صفوی در نواحی آذربایجان شمالی و برخی مناطق قفقاز را به ثبت رسانده اند. به اتکاء همین اطلاعات، نمونه هایی هر چند مجمل از مسایل مرتبط با مردم شناسی و جغرافیای تاریخی نواحی یاد شده به دست می آید. با این وصف، سوال هرچند ساده پژوهش حاضر، عبارتست از اینکه: اظهارات مورخان صفوی، چه مباحثی را در حوزه جغرافیای سیاسی و انسانی شمال آذربایجان و قفقاز معلوم می دارد؟ پرسش یاد شده ما را به این فرضیه رهنمون می سازد که: عامل جغرافیایی، نقشی تاثیر گذار بر حوادث تاریخی آن دوران داشته و به تبع اقدام ها و چالش های پیش روی مشایخ صفوی، مسالک مورد نظر آنان در آذربایجان و قفقاز، محل کنجکاوی و مداقه تیزبینانه مورخان قرار گرفته است. اما، یافته اصلی تحقیق، بیانگر دو نکته اساسی است: اولا؛ اطلاعات ارایه شده با ویژگی های کنونی شمال آذربایجان و قفقاز همخوانی قابل قبولی دارد. ثانیا؛ از نقطه نظر مورخان مذکور، توزیع جغرافیایی مناطق صرفا به دلیل معرفی نقش های مواصلاتی آن حایز اهمیت بوده و لذا، این دانستنی ها تنها بخش کوچکی از مجهولات ما نسبت به آن دوران را پاسخ می دهد.