نفی انتساب عجایب الدنیا به ابوالموید بلخی بر اساس شواهد تاریخی و متنی

پژوهشگران درباره کتاب عجایب الدنیا  دو نظر دارند، عده‌ای آن را بازنویسی کتاب عجایب بر و بحر از ابوالموید بلخی می‌دانند و عده‌ای دیگر آن را کتابی مستقل می‌دانند که یکی از منابعش کتابی از ابوالموید بلخی بوده است. باتوجه‌به اطلاعاتی که در صدر و مقدمه سه نسخه بازمانده از متن آمده، سبک نوشتاری متن، اطلاعاتی که در تاریخ سیستان درباره ابوالموید آمده، و نیز آنچه نویسنده عجایب الدنیا در میان حکایات از خودش گفته، و درنهایت حکایات مشابهی که در این کتاب و گرشاسپ‌نامه آمده است، نشان داده شده که این کتاب بازنویسی کتاب ابوالموید نیست، بلکه عجایب الدنیا کتابی مستقل است و فقط یکی از منابع مولف آن، ابن‌محدث تبریزی، کتابی از ابوالموید، به اقرب احتمال کتاب گرشاسپ بوده است و همان‌طور که مولف از ابوالموید نقل کرده از دیگرانی چون نجیب همدانی هم با ساختاری یکسان مطالبی را نقل کرده است. می‌توان احتمال داد که چون در طول زمان خطبه نسخه از بین رفته، توضیحاتی که مولف در ابتدای اولین حکایت باقی‌مانده از متن درباره ابومطیع بلخی داده بوده، به‌اشتباه خطبه کتاب فرض شده و بعدا به دلیل نقل مطالبی از ابوالموید در عجایب الدنیا و نیز شهرت او، کتاب به ابوالموید بلخی منسوب شده است. ذکر نام «ابوالموید ابومطیع بلخی» در یکی از نسخ شاهدی بر این ماجراست. دلایلی که دیگر پژوهشگران در انتساب اثر به ابوالموید ذکر کرده‌اند، همگی ضعف‌هایی دارند و کافی نیستند.