بررسی جامعه شناختی رمان «مهره مار» اثر محمود اعتمادزاده (به آذین) با تاکید بر رویکرد ساخت گرایی تکوینی

بررسی جامعه شناختی آثار ادبی به عنوان یکی از روش های موجود در جامعه شناختی ادبیات است که در آن، به بررسی ساختار و محتوای اثر ادبی و ارتباط آن با ساختار و تحولات جامعه ای که اثر مولود آن است، پرداخته می شود. در این شیوه نقد که اجتماع و هنرمند و اثر او با یکدیگر رابطه ای زنده و جدایی ناپذیر دارند، مورد بحث و ارزیابی قرار می گیرند تا از این طریق، روابط بین آثار خلق شده در آن دوره زمانی و اوضاع اجتماعی و موقعیت اجتماعی نویسندگان و خوانندگان در قالب تحلیل جامعه شناختی ادبیات قرار گرفته و به عنوان برآیندی از فعالیت ها و مناسبات اجتماعی- فرهنگی گفتمان شکل گرفته در بین دو گروه، مورد ارزیابی و از این طریق وضعیت طبقات و طرز رفتار آن ها را شناسایی شود. در این مقاله، روابط بین ساختار زیبایی شناختی و ذهنی سازنده آگاهی جمعی موجود در رمان «مهره مار» با استفاده از روش ساخت گرایی تکوینی لوسین گلدمن مورد بررسی بوده است. نتایج نشان می دهد نویسنده در این اثر، تقابل سرمایه داری با مارکسیسم را، در دوره زمانی سال 1344 به بعد مورد توجه قرار داده و شکل و محتوای داستان را به پیامدهای حضور سرمایه داری در جامعه به شکل احساس بیگانگی، دلزدگی و تنش های طبقاتی ترسیم کرده است تا بدین وسیله سرمایه داری را به عنوان مهره مار، مانعی بر سر راه آگاهی طبقاتی در جامعه معرفی کند که همین امر حکایت از دیالکتیک ساختار زیباشناختی مهره مار با ساختار ذهنی آگاهی جمعی مورد نظر در اثر دارد که پیوند نزدیکی را با طبقه اجتماعی منتسب به نویسنده نمایان ساخته است.