خوانش باختینی سه رمان جنگ: زمین سوخته، نخل های بی سر و پرسه در خاک غریبه

بیشتر رمان های فارسی جنگ، با رویکرد ایدیولوژیک به نگارش درآمده اند؛ ازاین رو، پژوهش حاضر، با هدف مطالعه میزان گفت وگومندی در این رمان ها و مقایسه ارزش ادبی و بعد ایدیولوژیک آن ها، بر آن است تا نشان دهد که این آثار، توانسته اند به مفهوم رمان از نگاه باختین نزدیک شوند یا اینکه در حیطه تک صدایی باقی مانده اند. اگرچه پیشتر، پژوهش هایی در این حوزه صورت گرفته است، با توجه به اهمیت این موضوع، ضرورت تکمیل آن، با توجه به دیگر رمان های جنگ نیز وجود دارد؛ ازاین رو، این مقاله، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، به خوانش باختینی سه رمان جنگ و بررسی مولفه هایی مانند کرونوتوپ، گفت وگومندی و کارناوال گرایی در این آثار می پردازد. نتایج این پژوهش نشان می دهد در میان رمان های بررسی شده، احمد محمود که دیدگاهی متفاوت با گفتمان حاکم دارد، در زمین سوخته، با انتخاب شخصیت هایی از طیف های مختلف اجتماع، با دیدی انتقادی به روایت جنگ پرداخته و چندصدایی در این اثر، از قوت بیشتری برخوردار است، اما در رمان نخل های بی سر، به دلیل غلبه رویکرد ایدیولوژیک، تک صدایی بر متن غلبه دارد. با فاصله گرفتن از فضای جنگ، احمد دهقان، با وجود اعتقاد به ارزش های دفاع مقدس، تلاش می کند تا با نگاهی همه جانبه به روایت جنگ بپردازد و صداهای مخالف را نیز منعکس کند، اما در نهایت، اقتدارگرایی راوی، مانع از تحقق چندصدایی در رمان وی شده است. می توان گفت که داستان نویسان جنگ، نتوانسته اند به طور کامل، از نگاه ایدیولوژیک از این رویداد تاریخی دور شوند و در نهایت، بر ترسیم بعد تراژیک جنگ متمرکز می شوند که به تقویت جنبه عاطفی این آثار می انجامد.