ارزیابی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی اجزای بستر کشت در فرایند تولید قارچ شی تاکه (Lentinula edodes (Berk.) Pegler)

هرچند بستر کشت تراشه چوب درختان به عنوان بستر مناسب برای پرورش قارچ شی تاکه گزارش شده است، اما دسترسی آسان و همچنین هزینه پایین تر سایر ضایعات لیگنوسلولزی کشاورزی و صنعتی، سبب شده تا جایگزینی مناسب برای آن معرفی گردد. با توجه به اینکه نوع بستر کشت مورد استفاده در پرورش قارچ شی تاکه تاثیر بسزایی در مقدار پروتئین و سایر ویژگی-های شیمیایی و دارویی اندام میوه ای قارچ دارد بنابراین در این پژوهش سعی شد که تغییرات فیزیکی و شیمیایی بستر کشت در طول دوره کشت این قارچ بررسی شود تا ارتباط بین رشد رویشی و زایشی و ارزش غذایی و دارویی قارچ شی تاکه با بسترهای مختلف بررسی شده و بهترین بستر برای کشت این قارچ معرفی گردد.

این پژوهش در دانشگاه زابل از سال 98-99 انجام گردید. این پژوهش به صورت فاکتوریل دو عاملی و در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام شد. فاکتور اول شامل 17 سطح مختلف برای بستر کشت و فاکتور دوم شامل دو سطح مختلف برای مکمل غذایی (1. سولفات منیزیم و 2. نیترات پتاسیم) بود. ویژگی های فیزیکی و شیمیایی بستر کشت در دو مرحله قبل از تلقیح اسپان و بعد از برداشت قارچ (کمپوست مصرف شده) اندازه گیری گردید همچین صفات مربوط به اندام میوه ای به صورت میانگین دو چین مورد ارزیابی قرار گرفت.

با اضافه کردن مکمل های آلی نظیرسبوس گندم، کنجاله پنبه دانه و کنجاله سویا در بسترهای کشت تراشه چوب صنوبر و باگاس نیشکر غنی شده با مکمل های شیمیایی مانند نیترات پتاسیم و سولفات منیزیم ارزش غذایی بستر کشت افزایش یافته بنابراین میسلیوم های قارچ مواد غذایی بیشتری را به اندام میوه ای قارچ انتقال داده و موجب افزایش مقادیر ارگسترول (60/479)، ظرفیت آنتی-اکسیدانی (1%/40) و پلی ساکارید کل اندام میوه ای (95/10) تولید شده بر روی این بسترها نسبت به سایر بسترها می شود. بسترهای کشت حاوی تراشه چوب صنوبر و سبوس گندم و کنجاله پنبه دانه غنی شده با مکمل های شیمیایی دارای بیشترین میزان عملکرد (8/294) بودند. مقادیر بالای پتاسیم (6/398) اندام میوه ای قارچ از بسترهایی به دست آمد که حاوی باگاس نیشکر، تراشه چوب نخل خرما و تراشه چوب انگور بودند. همچنین مقادیر بالای کلسیم (3/14) اندام میوه ای در قارچ های برداشت شده از بسترهای حاوی تراشه چوب صنوبر، سبوس گندم و باگاس نیشکر مشاهده گردید. با اندازه گیری درصد تغییرات تجزیه ای ضایعات مختلف کشاورزی مورد استفاده در این پژوهش در مراحل قبل از پنجه دوانی و بعد از تولید اندام میوه ای قارچ شی تاکه مشخص گردید که مقادیر نیتروژن، پروتئین، خاکستر و EC بستر کشت افزایش یافت و در مقابل مقادیر pH، کربن، نسبت کربن به نیتروژن، سلولز، همی سلولز و لیگنین بستر کشت در طول دوره کشت قارچ شی تاکه کاهش یافت.

ضایعات کشاورزی و جنگلی دارای مقادیر زیاد لیگنین و نسبت بالای کربن به نیتروژن بوده، و این موضوع در کنار عدم تجزیه پذیری کامل این ترکیبات، موجب می گردد که میسیلیوم های قارچ توانایی جذب کامل مواد غذایی موجود در بستر کشت را نداشته باشند، بنابراین جهت تعدیل نسبت کربن به نیتروژن و نیز افزایش فعالیت آنزیم های تجزیه کننده سلولز، همی سلولز و لیگنین و افزایش راندمان تبدیل زیستی (تبدیل سوبسترا به بازیدیوکارپ)، استفاده از بسترهای ترکیبی و مکمل های آلی و غیر آلی در کشت و تولید قارچ شی تاکه توصیه می گردد.