بررسی دیدگاه ابن برجان درباره «حق مبین»‏

یکی از واژه های قرآنی که در عرفان اسلامی کاربرد اصطلاحی دارد، واژه «حق» است که به صورت «الحق المبین» نیز در قرآن آمده است. ابن برجان (د. 536 ق.) عارف اندلسی، عبارت «حق مبین» را در آثار خود به عنوان یک اصطلاح به کار برده است. هدف این پژوهش، بررسی اصطلاح حق مبین از دیدگاه ابن برجان به روش اسنادی و توصیفی تحلیلی است. یافته ها نشان می دهد از دیدگاه ابن برجان، حق مبین تجلی و ظهور خداوند در آخرت است که می توان آن را مشاهده کرد. موجودات آخرت نیز تجلی و ظهور حق مبین هستند. این تجلی، دایمی و همواره درحال تجدید است. حق مبین وسعت وجودی دارد؛ زیرا مرتبه وجودی آخرت والاتر و وسیع تر است. ابن برجان معتقد است بین حق مبین و حق مخلوق به رابطه وجودی برقرار است. حق مخلوق به تجلی حق مبین در دنیاست و حق مبین آشکارکننده و مبین حق مخلوق به است. همچنین حق مبین باطن حق مخلوق به است که در آخرت با توسعه وجودی حق مخلوق به آشکار می شود؛ بنابراین از دیدگاه ابن برجان حق مبین، هم مبدا خلقت است و هم غایت خلقت. از نظر او حق در عالم های مختلف اسم های متفاوتی دارد. حق مخلوق به در دنیاست و حق مبین و حق الذی إلیه المصیر بر یک واقعیت در آخرت دلالت دارد؛ با این تفاوت که حق مبین بر وضوح و مشاهده پذیربودن آن و حق الذی إلیه المصیر بر آن به عنوان غایت مخلوقات تاکید دارد. همچنین قراین و شواهد لازم برای صحبت از دیگر عارفان و تاثیرپذیری و تاثیرگذاری ابن برجان در موضوع حق مبین یافت نشد.