مبانی فلسفی کاربرد خیال (تمثیل) در قرآن

تمثیل از مهم ترین وجوه معنایی و کلامی به کاررفته در قرآن است. مقاله پیش رو با هدف تبیین چرایی کاربرد تمثیل (خیال) در قرآن به لحاظ هستی‎ شناختی و معرفت شناختی تدوین گردیده است. تحلیل و استنتاج، روش مورد استفاده در این مقاله است. دو گزاره اصلی که مقاله در پی تبیین آن است، عبارت اند از: 1. تمثیل های قرآنی ماهیت اعتباری و مجازی ندارند؛ یعنی صرف مثال برای آسان شدن فهم نیستند (وجه هستی شناختی)؛ 2. تمثیل های قرآنی، حقایق متنزل شده ای هستند که موضوع، مبادی و مواد قوه خیال برای فهم معارف قرآنی قرار می گیرند و فهم را امکان پذیر می سازند (وجه معرفت شناختی). در قرآن، تمثیل به معنای توصیف کردن و تشبیه حقایق معقول به نمودهای محسوس به کار می رود؛ زیرا واقعیت های عالم مشهود، نمودهای مناسبی برای ترسیم عالم غیب و حقایق معنوی است. تمثیل، فعالیت مهم قوه خیال برای فهم و تفهیم مسایل است که از طریق بازیابی، ترکیب یا خلق صورت های مثالی (خیالی) متناسب با مفاهیم مورد نظر انجام می پذیرد. قرآن کتاب هدایت انسان ها است و نه تنها معارف مندرج در آن، بلکه چگونگی تبیین آن معارف نیز برای افراد بشر حجت و راهگشا است. اراده و تدبیر الهی در به کارگیری تمثیل در قرآن، آموزه های پربرکتی را برای ما به ارمغان می آورد.