بررسی کاربرد نقش مایه سروآزاد در گچ بری های شیر و شکری ابنیه دوره قاجار یزد

سرو آزاد در فرهنگ ادبی و تصویری ایران، از جایگاه اقناعی تری نسبت به گونه های دیگر این درخت همچون سرو ناز، سرو سهی و سرو خمیده، برخوردار است. این نقش مایه، در تزیینات معماری سنتی شهر یزد، به خصوص در شیوه ای از گچ بری های رایج در دوره قاجار این شهر، موسوم به شیر و شکری، که سطح گچ دارای ضخامت اندکی است، نمود چشمگیرتری دارد. لذا نگارندگان در این مقاله، هدف اصلی خود را بر شناخت اجزاء تزیینی این نقش مایه در گچ بری های مذکور متمرکز ساخته و کوشیده اند ضمن برشمردن ویژگی های آیینی و ادبی این درخت در فرهنگ ایران از منظر تاریخی، به سوالاتی پیرامون چگونگی روند تکامل، منشا مفاهیم و تنوع این نقش مایه، با تکیه بر منابع میدانی و کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی، پاسخ دهند. نتیجه این مقاله نشان داد، سرو آزاد به سه شکل سرو و انگاره کوه، سرو روییده از گلدان و سرو با هرم پایه شاخی، با مفهوم اصلی نگاهبانی و پاسداری در گچ بری های مذکور نمود می یابد، به گونه ای که می توان پیوستگی معنایی و تصویری آن ها را با نقوش مهر ها و سفال های هزاره های پیش از میلاد، تا صنایع دستی و تزیینات معماری ازمنه اخیر، مشاهده کرد. نقوش تزیینی در این نمونه ها، ضمن انطباق با نقوش قالی و کاشی، به سه دسته خط نگاره، نقوش گیاهی و حیوانی تقسیم می شوند. بنیاد نقوش در این نمونه ها اسلیمی است که با نقوش ختایی و حیوانی ترکیب شده اند.