تحلیل صوری و محتوایی نقاشی های دیواری حمام های گنجعلی خان کرمان و مهدی قلی بیگ مشهد

حمام در فرهنگ ایرانی کارکردهای فرهنگی و اجتماعی جالب توجهی دارد. همواره محلی برای اجرای آیین و سنن بسیار، نشر اخبار، نقل داستان های ملی و اساطیری و روایت‎ های عامیانه بوده است. این مفاهیم و رسوم در قالب نقاشی بر دیواره های برخی از حمام های تاریخی هنوز روایتگر این داستان ها هستند که بخشی از تاریخ هویت قومی این سرزمین است. حمام های گنجعلی خان کرمان و مهدی قلی بیگ مشهد مربوط به دوره صفوی ، با نقاشی های دیواری قاجاری، شایسته تامل و قیاس هستند. هدف پژوهش حاضر، مطالعه بصری و موضوعی نقاشی های دیواری در سردر و سربینه دو حمام گنجعلی خان و مهدی قلی بیگ است و به دنبال تحلیل و تطبیق دیوارنگاره ها از نظر موضوعی و عناصر بصری آن است. جمع آوری داده ها، کتابخانه ای و به ویژه بر عکاسی میدانی استوار شده است. یافته ها نشان از آن دارد که در دیوارنگاره های دو حمام مذکور، نقاش، صحنه های اسطوره ای و خیالی، داستان های ادبی و عاشقانه، رویدادهای واقعی زندگی مردم کوچه بازار، پهلوانان، موجودات خیر و شر را به صورت نمادین نقش زده است و آیین حاکم بر فرهنگ عامه را به صورت شفاهی برای مردمان نقل کرده است. نقاشی های سردر حمام کرمان به دلیل وحشت ایجادشده در دوره قاجار، بیشتر نمادین بوده، اگرچه نقاش با زیرکی آیین پهلوانی در بین مردم و اعتراض آنها را به تصویر کشیده است. در سربینه حمام مشهد اندکی صریح تر موضوعات به تصویر کشیده شده که کتیبه های مذهبی، ورود به جهان تکنولوژی و بازنمایی محلات شهری، تردید در پذیرش پوشش غربی در این زمره اند. می توان گفت اوضاع اجتماعی در حمام مشهد با صحنه های بیشتری تصویرگری شده است.