معانی طرح واره‏ای حروف اضافه «برای» و «تا» در توضیح دستوری‏ شدگی ثانویه آن‏ها

پژوهش حاضر کوششی است معنی‏شناختی، برای تحلیل معانی طرح واره‏ای حروف اضافه «برای» و «تا» با رویکردی درزمانی در دوره‏ای تقریبا پنجاه ساله از 1345 تا 1396، به منظور توضیح تغییرات مفهوم‏شناختی و روند دستوری‏شدگی آن‏ها. در این مقاله دستوری‏شدگی ثانویه حروف مذکور با استناد به طرحواره‏های تصوری که امکان تبیینی شناختی را فراهم کرده‏اند، توضیح داده شده است. برای دست یافتن به چنین تحلیلی، معانی هریک از حروف اضافه یاد شده به شیوه کتابخانه ای و از فرهنگ های سخن، دهخدا و کتاب های دستورزبان فارسی استخراج شد و پس از تحلیل آن ها  با استفاده از روش تحلیل مولفه ای معنی و با ذکر طرح واره‏های تصوری متداعی با معانی این حروف اضافه، دامنه تغییرات مفهوم‏شناختی آن ها طی دستوری‏شدگی ثانویه بررسی شده است؛ به این ترتیب که با تعیین مولفه معنایی ثابت و تکرارشونده و نیز طرح واره تکرارشونده مرتبط با معانی داده‏های مورد بررسی درباره چندمعنایی و دستوری‏شدگی ثانویه آن ها به صورت مستدل توضیح داده شده است. معنای سرنمونی و معانی حاشیه ای هریک از حروف اضافه مدنظر با کمک روش تایلر و ایوانز (2003) تعیین شده است. توصیف و تبیین چندمعنایی حروف اضافه «برای» و «تا» در نتیجه دستوری‏شدگی ثانویه آن ها بر اساس معانی طرح‏واره‏ای این حروف از جنبه‏های نوآورانه این پژوهش به شمار می‏رود. بررسی معنی‏شناختی حروف نشان می‏دهند مولفه معنایی ثابت و تکرارشونده در دستوری‏شدگی «برای» هدف است و در دستوری‏شدگی «تا» مقصد است. طرح واره مرتبط با هر دوی آن ها نیز مقصد است. همچنین، هر دو حرف اضافه تغییر مقوله‏گذر داشته‏اند و معانی آن ها در پی دستوری‏شدگی ثانویه انتزاعی‏شدگی را نیز پشت سر گذاشته است.