واکنش های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی ژنوتیپ های مختلف کنجد (Sesamum indicum) در شرایط تنش شوری

دانه کنجد بدلیل دارا بودن پروتیین و اسیدهای چرب غیراشباع و متابولیت های ثانویه ای چون لیگنان ها، منبع مناسبی برای مصرف غذایی و سلامتی می باشد. شوری خاک و آب یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده رشد این گیاه زراعی می باشد. با بررسی واکنش های فیزیولوژیکی مرتبط با تحمل شوری در بین ارقام و توده های محلی مختلف می توان ارقام متحمل و حساس را گزینش و در برنامه های اصلاحی و توسعه کشت و کار این دانه روغنی مهم به کاربرد. برای این منظور واکنش های فیزیولوژیکی در هشت ژنوتیپ مختلف کنجد در جریان آزمایشی بصورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با فاکتور اصلی شوری ناشی از اختلاط آب دریای خزر با آب شهری در3سطح (شاهد، 6و9 دسی زیمنس بر متر) و فاکتور فرعی8 ژنوتیپ کنجد (شامل ژنوتیپ بابل، دشتستان2، اولتان، پاکستانی، tn-78-389 و tn-78-393، هلیل و ناز تک شاخه) در سه تکرار به صورت گلدانی در محیط گلخانه گروه اصلاح نباتات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سال 1399 مورد بررسی قرارگرفتند. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که به ترتیب در سطح شوری6و9دسی زیمنس برمتر در بین هشت ژنوتیپ مختلف کنجد مورد مطالعه، رقم اولتان با بیشترین مقدار وزن خشک کل(42/8 و27/5 گرم)، محتوای پرولین برگ(35/10 و15 میکرومول در گرم وزن تر برگ)، شاخص پایداری غشاء (65/82 %و14/74 %)، محتوای نسبی آب (33/81 %و33/69 %)، محتوای کلروفیل وکاروتنویید برگ (بر مبنای میلی گرم بر گرم وزن تر)کلروفیلa (74/0 و7/0)،کلروفیل کل (12/1و95/0)و کاروتنویید(41/0و46/0)، فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان(برمبنای واحد آنزیم بر گرم وزن تر)سوپراکسیددیسموتاز (22/18 و 05/29)، آسکوربات پراکسیداز(9/14 و 21/19)، کاتالاز (51/1)، گایاکول پراکسیداز (8/4و43/5)، غلظت پتاسیم (6/6 %)،شاخص نسبت غلظت سدیم به پتاسیم (06/0 % و12/0 %)و کمترین مقدار سدیم (41/0 %و7/0%)  قابلیت بیشتری نسبت به ارقام دیگر در تحمل تنش داشت و در مقابل رقم پاکستانی با کمترین مقدار وزن خشک کل(12/5 و 14/2گرم)، آمینواسید پرولین(86/5 و 7/6 میکرومول درگرم وزن تربرگ)، شاخص پایداری غشاء(31/66 % و86/57 %)، محتوای نسبی آب (58 % و33/48 %)، محتوای کلروفیل وکاروتنویید برگ (بر مبنای میلی گرم بر گرم وزن تر)کلروفیلa (46/0و37/0)، کلروفیل کل (69/0و5/0) و کاروتنویید (25/0 و27/0) فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان (برمبنای واحد آنزیم برگرم وزن تر) سوپراکسیددیسموتاز (61/11و31/10)، آسکوربات پراکسیداز (61/8 و78/8)، کاتالاز (84/0)، گایاکول پراکسیداز (77/1و16/2)، پتاسیم (68/3 %)، شاخص نسبت سدیم به پتاسیم (59/0 % و12/1 %) و بیشترین مقدار سدیم (15/2 % و57/2 %)  حساس ترین رقم در تحمل تنش نسبت به ارقام دیگر بود. بر اساس صفات ارزیابی شده و پاسخ ارقام مورد بررسی به تنش شوری، اولتان بعنوان رقم متحمل و پاکستانی بعنوان رقم حساس به شوری نسبت به سایر ارقام مورد مطالعه شناسایی شدند. بنابراین می توان این ارقام را برای استفاده در برنامه های به نژادی آتی جهت معرفی ارقام جدید پیشنهاد نمود.