درپوش های سرامیکی کندوی عسل: گنجینه ای ناشناخته از هنرهای عامه تبریز

یکی از گونه‏ های ناشناخته از هنرهای تصویری قاجار و پهلوی، نقاشی‏های روی درپوش ‏های سفالین کندوی عسل است. این درپوش‏ها به قطر تقریبی 23 سانتی‏متر بر روی کندوهای حصیری به طول حدود 85 سانتی‏متر نصب می‏شدند و یک سوراخ جهت عبور زنبورها در کناره آن‏ها قرار داشت. در این مقاله برای اولین بار ده‏ها نمونه از این درپوش‏ها که از اواخر عصر صفوی تا دوره پهلوی اول ساخته شده‏اند، معرفی می‏شود. مهم‏ترین مسئله این تحقیق شناسایی محل تولید این درپوش‏ها، دسته ‏بندی مضامین نقوش و کتیبه ها و تحلیل محتوای آن‏هاست. نتایج نشان می‏دهد که این آثار را می‏توان به سه گروه کلی کتیبه دار، نقاشی‏های مذهبی و نقاشی‏های غیرمذهبی دسته‏بندی کرد. در میان آثار کتیبه‏دار، اذکار و دعاهایی نوشته شده که باید آن‏ها را وسیله‏ای جهت برآورده شدن حاجات و نیز تعویذی برای دفع بلاها از محصولات تلقی کرد. همچنین برخی از دعاها و آیات قرآنی در ارتباط با افزایش برکت محصول و نیز دفع چشم‏زخم هستند. علاوه بر کتیبه ‏هایی با محتوای «ناد علی» و «اسم اعظم» که بر شیعی بودن آثار دلالت می‏کنند، تمام نقاشی‏های مذهبی شناسایی شده نیز مرتبط با باورهای مذهب تشیع است. نقاشی ‏های مذهبی شامل تصاویری از دلدل، پنجه و زیارتگاه ‏های امامان شیعه ازجمله آستانه‏ های کاظمین و نجف است. در میان نقاشی‏های غیرمذهبی، بیشترین فراوانی به تصاویر حیوانات اختصاص دارد که آن‏ها را در نقش مایه‏ های درخت زندگی یا صحنه ‏های شکار نشان می‏دهد.