بهینه سازی کاربری اراضی به منظور کاهش سیلاب (مطالعه موردی: حوزه آبخیز کسیلیان)

عدم وجود مدیریت صحیح استفاده از اراضی در یک حوزه آبخیز، تاثیرات نامناسبی بر منابع موجود در آن دارد. بهینه‏ سازی کاربری اراضی یکی از راه کارهای مناسب برای دست‏یابی به توسعه پایدار و کاهش هدررفت منابع می‏ باشد. تحقیق حاضر در حوزه آبخیز کسیلیان واقع در شهرستان سوادکوه به منظور تعیین مناسب‏ترین ترکیب کاربری اراضی برای کاهش وقوع سیلاب و بیشینه‏ سازی سود صورت گرفته است.

در ابتدا کلیه مطالعات موجود شامل مطالعات فیزیوگرافی، خاکشناسی، پوشش گیاهی، هیدرولوژی، اقتصادی- اجتماعی از شرکت آب منطقه‏ ای و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران جمع ‏آوری و طی بازدیدهای صحرایی تکمیل شد. بدین منظور با استفاده از پرسش‏نامه هزینه و درآمد هر یک از کاربری های اراضی حوضه به دست آمده و همچنین میزان سیلاب در کاربری های مختلف با استفاده از نرم افزار HEC-HMS و استفاده از اطلاعات سه واقع بارش در سال های 75-1370 مربوط به ایستگاه باران نگاری سنگده و هیدروگراف سیلاب همین وقایع در ایستگاه هیدرومتری ولیک بن واقع در خروجی حوضه انجام گردید. همچنین نقشه‏ های شیب و عمق خاک طبق استانداردهای استفاده از اراضی به عنوان ورودی توابع هدف و محدودیت‏ های مدل بهینه ‏سازی کاربری اراضی تهیه شد. مدل برنامه ‏ریزی خطی چند هدفی، با استفاده از روش سیمپلکس در نرم ‏افزار ADBASE نوشته و حل شد.

نتایج نشان داد به طور کلی، میزان سیلاب از 0/89 متر‏مکعب در ثانیه قبل از بهینه‏ سازی کاربری اراضی، به 0/74 متر‏مکعب در ثانیه، بعد از بهینه‏ سازی کاربری اراضی کاهش یافته و این بیانگر کاهش 24/49% میزان سیلاب است. همچنین میزان سودآوری کاربری‏ های اراضی مختلف در حوزه آبخیز مورد مطالعه از 25085/102 میلیون ریال در سال، قبل از بهینه‏سازی کاربری اراضی، به 14692/902 میلیون ریال بعد از بهینه ‏سازی کاربری اراضی کاهش یافته و این بیانگر کاهش 56/58% میزان سودآوری حوزه آبخیز پس از بهینه‏ سازی کاربری اراضی طبق معیارهای استاندارد است.

از میان کاربری های اراضی مختلف، کاهش اراضی کشت دیم و افزایش اراضی جنگل حساس ترین کاربری های اراضی در حوزه آبخیز کسیلیان می باشند که بیشترین تاثیر را در کاهش سود و مقدار سیلاب دارند.