خوانش نظریه اتمسفر (پیتر زومتور) در تحلیل کیفیت فضایی مساجد آذربایجان شرقی (نمونه موردی: مساجد جامع تبریز، میانه، سراب، اهر، بناب و عجب شیر)

از مهم ترین ابنیه های ساخته شده در فرهنگ های سنتی که در طول تاریخ نسبتی معنادار با امر قدسی داشته اند، فضاهای عبادی است. مسئله اساسی در طراحی و ساخت مسجد در دوران کنونی، نسبت آن با سنت تاریخی خود در خلق فرم و فضا در مناطق مختلف ایران است. یکی از رویکردها در این زمینه، تداوم کیفیت فضایی است. این پژوهش به دنبال بررسی روشی است که براساس آن بتوان کیفیت فضایی مساجد را موردتحلیل قرار داد تا شناخت عمیق تر مسجد حاصل شود.

در تجربه کاربران، کیفیت فضایی مساجد چگونه براساس نظریه اتمسفر فضا تبیین می شود؟اهداف تحقیق: هدف از انجام این تحقیق، شناخت و تبیین سهم مولفه های موثر بر خلق کیفیت فضای مساجد تاریخی در آذربایجان شرقی است که بتوان براساس آن به بازآفرینش آن کیفیت در شرایط امروز اقدام کرد.

در این پژوهش با توجه به ماهیت متغیرها، کیفی است و طرح تحقیق، در مرحله شناخت مساجد موردمطالعه و اخذ نظر کاربران، پیمایشی و در مرحله تحلیل داده ها بر اساس نظریه اتمسفر پیتر زومتور، استدلال استنتاجی (قیاسی) است. بر آن است پس از گردآوری داده های کتابخانه ای ،مشاهدات میدانی و انجام مصاحبه با کاربران، مولفه های کیفیت فضا تبیین کند. به این منظور ابتدا نظریه اتمسفر تشریح شده سپس با بررسی عوامل موثر بر تجربه و ادراک فضا به نقش زمان و حس فضا پرداخته شده است. سپس مولفه ها در مساجد موردمطالعه ارزیابی شده است.

تحلیل تفسیری یافته ها نشان می دهد که نسبت میان نتایج حاصل از مصاحبه ها و مولفه های نه گانه اتمسفر فضایی نظریه پیتر زومتور، قرابت معناداری دارد از این رو، ابزار مناسبی جهت تحلیل کیفیت فضا به دست می دهد. در مسجد جامع تبریز، کالبد معماری و سلسله مراتب دسترسی عمده ترین نقش را در ادراک محیط در ذهن مخاطبان دارد. در مساجد بناب و عجبشیر تزیینات سرستون ها و تیرها بیشترین تاثیر را بر اتمسفر فضا داشته است. بنابراین شخصیت کالبدی خاص بنا یکی از مهم ترین مولفه های خلق اتمسفر در آن است. تقریبا در تمام مساجد تابش نور آفتاب تفاوت معناداری در ذهنیت مردم ندارد که نشان دهنده درون گرایی ساخت مسجد در این منطقه است. در مساجد میانه، سراب و اهر رویدادهای فضا و خاطرات مردم از حضور در فضای مسجد در مراسم مختلف تاثیرگذار بوده است. کیفیت دمای احساسی فضا یکی از مولفه های ساخت اتمسفر در معماری مساجد آذربایجان شرقی است. رنگ قرمز آجرها، رنگ قرمز فرش ها و نیز تا حدی کوتاهی سقف ها باعث ایجاد محیط احساسی گرم شده است که در آب وهوای سرد منطقه، رابطه معناداری است.