عوامل موثر در ایجاد غلظت فلزات سنگین در گرد و غبار هوای کلانشهر تهران و مخاطرات آن

فلزات سنگین موجود در گرد و غبار هوا، جزء خطرناک ترین آلاینده هایی است که سلامتی انسان و محیط را مورد تهدید جدی قرار می دهد. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل افزایش غلظت فلزات سنگین (Al, As, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Mg, Mn, Ni, Pb, Se, Si, V, Zn) موجود در گرد و غبار ریزشی هوای کلانشهر تهران و بررسی وضعیت آلودگی و پراکندگی آن روی ایستگاه های مورد مطالعه است. بدین منظور 28 نمونه غبار ریزشی در زمستان 1396 از مناطق مختلف تهران جمع آوری شد. آنالیز XRF غلظت عناصر سنگین موجود در آن را مشخص کرد. با روش تجزیه مولفه اصلی(PCA)، 15 عنصر سنگین مورد مطالعه، در سه عامل خلاصه شد. سپس عامل های استخراج شده، با روش آماری تجزیه خوشه ای(CA)  و با استفاده از روش ادغام وارد گروهبندی شد. جهت تعیین پراکندگی فضایی هر عامل در منطقه ی مورد مطالعه، از روش درون یابی کریجینگ در GIS استفاده شد. نتایج وجود سه عامل طبیعی، انسانی و ترکیبی از عامل های طبیعی و انسانی را در افزایش غلظت فلزات سنگین در غبار ریزشی کلانشهر تهران نشان داد. عوامل طبیعی در شمال تهران، عوامل انسانی در شرق تهران و ترکیبی از عامل های طبیعی و انسانی در جنوب تهران در آلودگی غبار ریزشی به فلزات سنگین نقش بیشتری داشت. تحلیل نتایج نشان داد تراکم جمعیت، ترافیک و حجم تردد، بخصوص تردد خودروهای سنگین و دیزلی، صنایع و معادن، الگوی توپوگرافی، الگوی پوشش گیاهی، الگوی باد غالب و وضعیت پایداری هوا در غلظت عناصر سنگین موجود در غبار ریزشی تهران نقش دارد. بنابراین برای مدیریت و کنترل آلودگی، گسترش و بهینه سازی حمل و نقل عمومی و گسترش فرهنگ استفاده از آن (بخصوص مترو) مخصوصا در نیمه ی شرقی تهران و ایجاد پوشش گیاهی بیشتر و مرتفع تر در مناطق حاشیه غربی و جنوبی شهر تهران پیشنهاد می گردد.