قاعده هدایت از دیدگاه فقه تربیتی

در عرصه تعلیم و تربیت نیز یکی از قواعد مهم برای تثبیت و ترویج معارف و اندیشه های دینی متربیان، قاعده هدایت است. مفاد این قاعده عبارت است از مجموعه فعالیت ها و اقدام های تربیتی خاص که بعد از آگاهی فرد باید انجام گیرد؛ با این هدف که فرد بدان آگاهی ها، التزام قلبی پیدا کند، خلقیات روحی و درونی در او ایجاد و رفتارهای دینی در او نمایان شود. به خلاف قاعده ارشاد، در قاعده هدایت، شخص نسبت به مسئله علم دارد؛ اما عامل تربیتی باید این علم و آگاهی را از راه تقویت اراده، ایجاد انگیزه در او و احیانا تغییر شرایط محیطی و اجتماعی نهادینه سازد. وجوب هدایت مشروط به علم است و این وظیفه به عالم اختصاص پیدا می کند. همچنین وجوب هدایت، مشروط به احتمال تاثیر در متربی است. این نوشتار با روش استنباطی و تحلیلی قاعده هدایت را در خلال بررسی ادله نقلی اثبات و شرایط، قلمرو و مراتب آن در فرایند تربیت را بررسی می کند. در بیان مهم ترین نتایج تحقیق پیش رو باید گفت از دیدگاه فقهی اولا هدایت در محدوده واجبات و محرمات، واجب است و در غیر آن رجحان دارد. ثانیا به کارگیری اقدامات هدایتی دیگران اگر منجر به اضرار، اجبار و اکراه شود، جایز نیست ثالثا به کارگیری روش های مختلف هدایت، فی نفسه مطلوبیت شرعی دارد اما در مواردی که هدایت جز با روشی خاص انجام نمی پذیرد، به کارگیری آن روش، از رجحان مطلق برخوردار است.