حکومتمندی مدرن در ایران عصر ناصری: ظهور جمعیت و فنون اداره آن

هدف از این نوشتار، تبارشناسی دقیق رخدادهای تاریخی خردی است که ابعاد و زوایای مختلف دولت مدرن در ایران معاصر را شکل داده، و ویژگی های مهم و مشاهده ‍شدنی در دولت های کنونی به آن بخشیده اند. متفاوت از بیشتر نظریه پردازان دولت، در این پژوهش استدلال شد که تبار فکری و گفتمانی دولت مدرن در ایران به نیمه دوم سده نوزدهم و به طور ویژه به عصر ناصری بازمی گردد؛ و می توان این واقعیت را در میان برخی رویدادهای فراموش شده و گاه حاشیه ای جست وجو کرد. بر این اساس، پرسش های پژوهشی زیر مطرح شدند: 1. چه شرایطی سبب پیدایش دولت مدرن در ایران سده نوزدهم و به ویژه عصر ناصری شد؟ 2. چگونه رویدادهایی مانند کمیابی مواد غذایی به تغییرات جمعیتی و پیدایش دولت مدرن منجر شدند؟ با الهام از مفهوم حکومت مندی فوکو، در فرضیه پژوهشی بیان شد که وقوع برخی رویدادها (همه گیری و ناامنی غذایی) سبب ظهور انگاره جدید جمعیت و در پی آن تغییر در فنون حکمرانی و گذار به حکومت مندی جدید دولت در ایران شد که مبتنی بر سامانه امنیت و نیز سامانه تنظیمی- انضباطی بود. جمعیت به منزله سوژه نیازها، و تمایلات در دستان حکومت پدیدار شد، و موضوع فنون جدید حکومت واقع شد. با اتکا به روش گردآوری و تحلیل شواهد تاریخی و داده های کیفی موجود در رساله های سیاسی، خاطرات، اندرزنامه ها و سفرنامه های سده نوزدهم، و نیز در متون سیاسی مرتبط با شکل گیری دولت مدرن در ایران درستی فرضیه تاثیرگذاری رخدادهای تاریخی خرد بر پیدایش دولت تایید می شود.