مطالعه انتقادی نظریه های قانون طبیعی تجربه گرایان در دوره جدید

آموزه «قانون طبیعی» یکی از مشهورترین، قدیمیترین و کارآمدترین موضوعات حکمت عملی در اندیشه غربی است. این آموزه در شاخه های گوناگون علوم انسانی، همچون فلسفه، انسان‌شناسی، اخلاق، حقوق، علوم سیاسی، علوم تربیتی، جامعه‌شناسی و...، بازتاب دارد. برخلاف اندیشمندان مسلمان، تاکنون نظریه های بسیاری از سوی اندیشمندان غرب درباره این آموزه ارایه شده است. در مشهورترین تفسیر قانون طبیعی عبارتست از فرمانهای عقل عملی در مورد رفتارهای بشر برای رسیدن به خوشبختی. هدف این پژوهش، مطالعه انتقادی اندیشه تجربه گرایان دوره جدید در مورد قانون طبیعی و بیان کاستیهای این تفکر بشیوه عقلی، با بکارگیری استدلالهای فلسفی است. خوانش تجربه گرایان دوره جدید (قرنهای هفدهم و هجدهم میلادی)، مثل هابز و لاک، از آموزه عقلی قانون طبیعی، خوانشی تجربی است. بر اساس این خوانش، بدلیل آنکه روح پوزیتیویسم بر افکار تجربه گرایان حاکم بوده، بطور عام غیرمادی بودن نفس انسانی برای آنها پذیرفتنی نبوده است. آنان برای تبیین قانون طبیعی فقط به طبیعت انسان نگریسته و به هدفی فراتر از ارضای امیال طبیعی و مادی او نمی‌اندیشیده اند. این دسته از تجربه‌گرایان به مصالح اجتماعی بشر توجه نمیکردند، درحالیکه قانون طبیعی همیشه فرمان عقل عملی برای تکامل و پیشرفت انسان در همه امور مادی و معنوی، شخصی و گروهی، فردی و اجتماعی و... است این رویکرد به قانون طبیعی، انسانها را فقط بسوی لذتهای مادی و فناپذیر سوق داده و به هرآنچه مربوط به سعادت معنوی و دایمی زندگی در جهان آخرت است، بی اعتنا کرده است. بر این‌ اساس، حق حیات و آزادی که از لوازم قانون طبیعی در مکتب تجربه گرایی دوره جدید تمدن غرب است، حیات و آزادی مادی است. این امر باعث نادیده گرفتن بخش بزرگی از جهان واقعیت، یعنی امور متافیزیک، شده است. این اندیشه زمینه سلطه فراگیر پوزیتیویسم بر همه جنبه های زندگی بشر در قرن نوزدهم را فراهم آورده و سبب شد موضوعات علوم یکسره تجربی شوند و مباحثات عقلی، بویژه درباره قانون طبیعی، بمدت بیش از یک قرن، به محاق بروند.