مطالعه و شناخت کاروان سراهای درون شهری استان مازندران (نمونه موردی: شهر ساری و بابل)

کاروان سراهای درون شهری کنار بازار علاوه بر جایگاه ورود کالا به شهر به وسیله چارپایان، مهمان سرا و اقامتگاه کاروانیان نیز محسوب می شدند. در شهرهای مهم شمالی مانند ساری، بابل، گرگان و رشت کاروان سراهای متعددی وجود داشته که تنها تعداد ناچیزی از آنها باقی مانده است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه کاروان سراهای درون شهری در مناطق شمالی و عوامل موثر در شکل گیری و ساختار معماری آنهاست. این تحقیق براساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی نگارنده در فاصله سال های 1394 تا 1398 صورت گرفته است. معماری این سراها عمدتا به صورت حیاط مرکزی و حجره هایی در گرداگرد آن، مشابه دیگر کاروان سراهای ایران است، اما نوع پوشش سقف، مصالح بومی، تزیینات، تعداد، نوع بازشوها و نوع استقرار بنا، متاثر از اقلیم معتدل شمال و ویژگی های معماری دوره قاجار است. این سراها عمدتا در دو طبقه با فضاهای تجاری حجره، بارانداز و اسطبل در طبقات همکف و فضاهای استراحت کاروانیان در طبقه بالا ساخته شده اند. در دوره پهلوی با رشد شهرنشینی و افزایش کاربرد ماشین از اهمیت این کاروان سراها کاسته شد. همچنین این مکان ها تغییر کاربری یافتند و بعضی از آنها به سراهای تجاری دوطبقه در راستای خیابان اصلی تبدیل شدند.