سنت های الهی و حساسیت به داده های تجربی: ملاحظاتی مفهومی و توصیه هایی روشی

حوزه مطالعات سنت های الهی حیطه نظری مهمی است که تقریبا همه دانش های انسانی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد. رشد و توسعه این حوزه مطالعاتی با پاره ای موانع و مسایل نظری روبه روست. مقاله حاضر کوششی برای پاسخ به دو مسئله نظری پیش روی مطالعات سنن الهی است: الف) به لحاظ فلسفی چه تصویر دقیق و جامعی از سنت های الهی اجتماعی می توان ارایه کرد؟ ب) آیا سنت های الهی از قبیل «قوانین مشروط به ثبات شرایط هستند» که به دلیل اشتمال بر قیود و شروط پنهان هیچ گاه حساسیت بالایی به داده های تجربی ندارند و به تبع به کار تبیین و پیش بینی نمی آیند؟ پرسش دوم، یکی از مهم ترین چالش های نظری پیش روی مطالعات سنن الهی است. در مقاله حاضر، ابتدا به لحاظ فلسفی تلقی روشنی از «سنن الهی اجتماعی» ارایه شده و سپس در بخش اصلی مقاله، پیشنهادی پنج مرحله ای برای چگونگی کشف قیود و شروط سنت های الهی و صورت بندی این سنت ها به نحوی که به داده های تجربی حساسیت داشته باشند، ارایه شده است. این مراحل عبارت اند از: «ایضاح مفاهیم مضمون در گزاره های حاکی از سنن الهی»، «کشف مصادیق مفاهیم مذکور با تکیه بر روایات برای فهم بهتر آن ها»، «فهم و صورت بندی روابط میان سنت های الهی»، «تطبیق سنت های الهی بر جهان انسانی ایستا» و «تطبیق سنت های الهی بر جهان انسانی پویا و تجدید نظر در فهم تفسیری به دست آمده از سنت های الهی».