استفاده از تنوع زیستی ماکروبنتوزها در ارزیابی وضعیت بوم شناختی خور زنگی در خلیج فارس و ارتباط آن با آلودگی فلزات سنگین در رسوبات

 توسعه و گسترش صنایع شیمیایی و پتروشیمی در کشورهای نفت خیزی نظیر ایران در ایجاد آلودگی بی تاثیر نبوده است. از این رو، جهت تضمین بقای اکوسیستم، باید همگام با توسعه این صنایع، پایش مستمر محیط و اجزا زنده و غیرزنده ی اکوسیستم های آبی باید بررسی شود. در مطالعه ی حاضر امکان استفاده از ماکروبنتوزها به عنوان شاخص زیستی برای ارزیابی سطح آلودگی خور زنگی به فلزات سنگین مورد بررسی قرار گرفته است.

نمونه برداری در تابستان سال 1396 و از 4 ایستگاه در خور زنگی و در زمان جزر کامل انجام شد. از هر ایستگاه رسوبات با استفاده از گرب ون وین (با سطح مقطع 0/25 مترمربع) برای شناسایی کفزیان، اندازه گیری فلزات سنگین در رسوب، تعیین مواد آلی و دانه بندی رسوبات برداشت شد.

در هر 4 ایستگاه ذرات رسی، بخش اصلی رسوبات را تشکیل دادند. میزان مواد آلی 10/98- 6/90 درصد بود که ایستگاه 3 بالاترین درصد و ایستگاه 4 کمترین درصد مواد آلی را داشت. ماکروبنتوزهای شناسایی شده در خور زنگی در پنج رده دوکفه ای ها، شکم پایان، پرتاران، سخت پو ستان و ماهی ها و 26 جنس و گونه قرار گرفتند. ایستگاه 1 با 13 گونه بیشترین تعداد گونه و ایستگاه 2 بالاترین تعداد ماکروبنتوز در مترمربع و بالاترین میزان شاخص تنوع شانون و یکنواختی را داشت. گونه ی Hydroides sp. از پرتاران با 25/97 درصد بالاترین فراوانی را در جمعیت ماکروبنتوزهای خور زنگی داشت. در خور زنگی، پرتاران با 49/1 درصد و دوکفه ای با 37/21 درصد فراوان ترین رده و ماهیان با 86/0 درصد کمترین فراوانی را داشت. رده  پرتاران در ایستگاه های 1 و 4 با 63/26 و 56/1 درصد و رده دوکفه ای در ایستگاه های 2 و 3 با 44 و 33/06 درصد، بالاترین درصد حضور را داشتند. فلز روی، نیکل و کروم با میانگین 32/41، 23/13 و 19/16 میلی گرم بر کیلوگرم بیشترین غلظت را در رسوبات داشتند. سلنیوم کمترین غلظت را در هر 4 ایستگاه داشت. میانگین غلظت فلزات سنگین در رسوبات ایستگاه های 2 و 3 با اختلاف معنی دار با ایستگاه های 1 و 4 آلودگی کمتری داشتند (0/05<p). محاسبه درجه آلودگی در 4 ایستگاه خور زنگی، درجه شدیدا آلوده را برای این ایستگاه ها نشان داد. براساس فاکتور آلودگی، به جز وانادیوم در تمام ایستگاه ها و فلز سرب در ایستگاه 2 که در محدوده ی شدیدا آلوده قرار دارند، سایر فلزات در محدوده ی آلودگی کم تا زیاد قرار داشتند. به این ترتیب غلظت تمام فلزات در خور زنگی در وضعیت هشداردهنده بود.

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که اولین و مهم ترین فاکتور موثر بر روی پراکنش ماکروبنتوزهای خور زنگی درصد ذرات رس بستر، فلزات سنگینی نظیر کادمیوم، سرب، نیکل، وانادیوم، کروم و روی و سپس مواد آلی موجود در بستر بود. همچنین فلز مس در بین فلزات مورد بررسی کمترین تاثیرگذاری و همبستگی را با تعداد ماکروبنتوزها داشت. با توجه به نتایج همبستگی فلزات در رسوبات و تنوع ماکروبنتوزها، مشخص گردید که بین مقادیر فلزات در ایستگاه ها و کاهش تنوع بنتوزها، ارتباط مثبت و معنی دار وجود دارد و مقادیر فلزات در رسوب در تعیین تراکم، پراکنش و تنوع ماکروبنتوزها موثر می باشد. با توجه به اهمیت ماکروبنتوزها در زنجیره غذایی آبزیان و ورود آلاینده های فلزی در ماکروبنتوزها، کل موجودات زنجیره غذایی از جمله ماهیان تحت تاثیر قرار خواهند گرفت و به دلیل خاصیت تجمع بیولوژیکی فلزات سنگین، موجودات دریایی تحت تاثیر این آلاینده ها قرار خواهند گرفت. از این رو، پیشنهاد می شود منابع آلاینده فلزات سنگین در این خور شناسایی و از ورود آنها جلوگیری به عمل آید.