روند تحول واکه های مرکب کوتاه و فرایند گردش واکه ای ایرانی باستان در چند گویش بلوچی جنوبی

زبان بلوچی یکی از زبان های ایرانی نو شمال غربی است که در داخل مرزهای ایران و خارج از آن، به ویژه در پاکستان بیشترین گویشور را دارد. نکته ای که بررسی این زبان و مقایسه آن با زبان های دوره های کهن را ایجاب می کند، محافظه کاری و تلاش برخی گویش های آن در حفظ ویژگی های دیرین است. پژوهش حاضر به بررسی روند تحول دو واکه مرکب کوتاه /ai/ و /au/ و همچنین فرایند گردش واکه ای ایرانی باستان در پنج گویش دلگانی، بزمانی، بمپوری، لاشاری و زرباری می پردازد و داده های آن که معمولا به روش میدانی جمع آوری شده، نشان می دهد این واکه ها در سه گویش مرکزی تر بمپوری، لاشاری و زرباری غالبا به واکه های مرکب /iǝ/ و /uǝ/ تبدیل شده اند و همچنین بازمانده هایی از فرایند گردش واکه ای ایرانی باستان را در این گویش ها می توان دید. بررسی تاریخی واکه های مرکب /iǝ/ و /uǝ/ در برخی گویش های زبان بلوچی نشان می دهد که این واکه ها در دوره باستان نیز واکه های مرکب بوده اند، بنابراین مقایسه این واکه ها با واکه های مجهول فارسی میانه یا واکه های ساده فارسی نو که بر اساس آن برخی از پژوهشگران این واکه ها را «مرکب شده» قلمداد کرده اند، نادرست بوده و بار دیگر ضرورت توجه به مطالعات درزمانی یک زبان، در کنار مطالعات همزمانی آن را یادآوری می کند.