پژوهشی در صحت انتساب دیوان حسین خوارزمی با استفاده از سبک شناسی لایه واژگانی و ایدئولوژیک

سبک شناسی لایه ای یکی از زیرمجموعه های سبک شناسی جدید به شمار می آید. در سبک شناسی لایه ای، با توجه به بافت موقعیتی کلان لایه، متن به خردلایه هایی تجزیه می شود و با بررسی خردلایه های متنی و تشخیص ویژگی های برجسته یا پربسامد، به مطالعه سبک پرداخته می شود. این نوع سبک شناسی را می توان از دقیق ترین روش های این علم به شمار آورد. متن بررسی شده در پژوهش حاضر، دیوان حسین خوارزمی است که به دلیل اختلاف فراوان نسخه های خطی به دست آمده از دیوان خوارزمی، برای اثبات صحت انتساب شعرهای دیوان به شاعر، از سبک شناسی لایه ای استفاده شده است. از روش پژوهش تحلیلی توصیفی محمود فتوحی در کتاب سبک شناسی برای پیشبرد اهداف تحقیق استفاده شده و لایه واژگانی و ایدیولوژیکی دیوان خوارزمی تحلیل شده است. واژگان و ترکیبات ابیات واحد تحلیل سبک در نظر گرفته شده است. همین طور، مشخص شد که لایه واژگانی در کشف ایدیولوژی متن و تبیین روابط پنهان قدرت نیز موثر است. نگارندگان با رویکردی انتقادی به نسخه ها نگریسته اند. در لایه واژگان، ابتدا مطابق دیدگاه نشانه شناسان، واژه ها به رمزگان های ساختاری و فرآیندی تقسیم شده و سپس شاخص ها، نشان داری واژگان و کلمات تکراری به مثابه مولفه های سبکی مطرح شده است. از نگاه سبک شناسی لایه ای (واژگانی و بلاغی) و ایدیولوژیک، همه نسخه های به دست آمده از دیوان هم خوانی دارند و اصالت و اختصاصشان به حسین خوارزمی اثبات می شود. جدول شاخص ها، اعم از اعلام، القاب، تواریخ، ماده تاریخ ها، مکان ها و... این نظر را بیشتر تقویت می کند. نتایج حاکی از آن است که در میان رمزگان ها، نهاد دین بسامد بالایی دارد. رمزگان های فرآیندی، از پیوند و کارکرد هماهنگ دین و حکومت ازیک طرف و غلبه و نفوذ دین و فرهنگ بر حکومت و مستندکردن قدرت به دین ازسوی دیگر سرچشمه می گیرد. این رمزگان، با اندیشه و تفکر خوارزمی تناسب بسیار دارد. به مناسبت موضوع، بیشترین بسامد واژه ها مربوط به نهاد عشق و عرفان است. بسامد موضوعات این رمزگان ها در همه نسخه های موجود، تقریبا به یک اندازه است که موید صحت انتساب همه نسخه های خطی به خوارزمی است.