بررسی نقش فقیه در فرایند نظام سازی از دیدگاه امام خمینی (ره)، از نظارت تا ولایت

در بررسی آراء و افکار امام خمینی (ره) می توان به این واقعیت پی برد که اندیشه سیاسی ایشان بدون شک از آیین تشیع و فقه اسلامی الهام گرفته است؛ اما با این وجود نباید از تاثیر شرایط و تحولات سیاسی-اجتماعی جامعه بر شکل گیری آنها غافل شد. در این نوشتار سعی شده است که با مقایسه دیدگاه های امام خمینی در مورد نظام سیاسی و نقش فقها در آن، علل تغییر و تحول نظر ایشان در طول زمان تبیین گردد. برای نیل به این هدف به بررسی دو اثر مهم امام یعنی «کشف اسرار»، نوشته شده در اوایل دهه 1320، و همچنین «ولایت فقیه»، مطرح شده در اواخر دهه 1340، پرداخته شده است. فرضیه این پژوهش که بر اساس چارچوب نظری بحران اسپریگنز تدوین شده است عبارت است از اینکه امام خمینی در هر برهه از زمان، گرچه با بحران مشابهی مواجه بوده، اما شدت و ضعف بحران و از همه مهمتر علل بحران از دیدگاه ایشان کاملا متفاوت است و در نتیجه به راه حل های مختلفی انجامیده است. به این صورت که امام در کشف اسرار، علت بحران را ناکارآمدی حاکمان و راه حل را نظارت فقها بر آنها می داند؛ ولی در ولایت فقیه، علت بحران را ناکارآمدی نظام سیاسی و راه حل را براندازی نظام موجود و ایجاد حکومت اسلامی بر مبنای ولایت فقیه تشخیص می دهند. این نکته به وضوح اثبات کننده این مطلب است که شرایط و تحولات جامعه سهم بسزایی در شکل گیری اندیشه سیاسی امام (ره) داشته است.