تحلیل و تطبیق «منطق الطیر» عطار نیشابوری و رمان «کتاب سیاه» از اورهان پاموک

اورهان پاموک، داستان‌نویس صاحب‌‌نام ترکیه، برخی آثار خود را تحت تاثیر ادبیات ایران و مطابق الگوهای موجود در شاهکار‌های ادب کلاسیک فارسی خلق کرده است. «کتاب سیاه» یکی از رمان‌های پاموک است که در آن، شیوه‌‌‌های نوین و مدرن داستان‌نویسی در غرب، با قصه‌ها و حکایات کهن ادبیات شرق، از جمله ادب فارسی، نزدیکی و خویشاوندی یافته است. پاموک در این رمان، توجه ویژه‌ای به عطار نیشابوری و منظومه «منطق‌الطیر» نشان داده و تلاش نموده است کار خود را با الگوی نمادین موجود در «منطق‌الطیر» مطابقت دهد. او از «منطق‌الطیر» به صورت پشتوانه‌ای محتوایی و ساختاری بهره برده و با ایجاد موقعیت‌های داستانی ویژه، در صدد بازنمایی وادی‌های طریقت در متن رمان خود برآمده است. این گفتار، با روش تحلیلی تطبیقی، شیوه بهره‌مندی پاموک از اندیشه‌های عطار و چگونگی تاثیرپذیری او از «منطق‌الطیر» را بررسی کرده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد ظرفیت‌های عرفانی، تمثیلی و داستانی منظومه «منطق‌الطیر» و رمان «کتاب سیاه» از جهات مختلف همانندی دارد. در این رمان، ضمن بازنمایی معنایی مفاهیم عرفانی «منطق‌الطیر»، اشاراتی مستقیم به قصه‌های «منطق‌الطیر» و فرازهایی از داستان سفر مرغان به کوه قاف، به چشم می‌خورد؛ همچنین ذکر برخی نام‌ها به روشنی نشان می‌دهد که وجه بینامتنی ژرف و فراگیری میان رمان «کتاب سیاه» و «منطق‌الطیر» وجود دارد.