بررسی گرده افشانی گونه های گون (Astragalus spp.) در مراتع کرسنک، چهارمحال و بختیاری

گرده افشانی تعاملی با یک تاریخ تکاملی طولانی است که نقش مهمی بر موفقیت باروری گیاهان دارد. بدون گرده افشان ها، بسیاری از گیاهان نمی توانند تولید مثل داشته باشند. گونه های گون بزرگ ترین جنس از گیاهان گل دار جهان و شامل 18 درصد کل فلور کشور هستند که اطلاعات کمی در مورد بیولوژی تولید مثلی این گون ها وجود دارد، این در حالی است که بسیاری از جنس های این گونه ها در مناطق جغرافیایی مختلف، نادر هستند و گرده افشان های خاص خود را دارند. هدف از این تحقیق بررسی گرده افشانی برخی از گونه های گون نادر و فراوان به منظور ارزیابی عوامل موثر بر روی نادر بودن گون ها است.

در این مطالعه گرده افشانی 6 گونه گون علفی شامل سه فرم رویشی علفی نادر (As. caraganae، As. heterophyllus و As. holopsilus) و سه فرم رویشی علفی فراوان (As. angustiflorus، As. curvirostris و As. effusus) و 6 گونه گون بوته ای شامل سه فرم رویشی بوته ای نادر (As. cephalanthus، As. camphylanthus و As. cemerinus) و سه فرم رویشی بوته ای فراوان (As. verus، As. susianus و As. rhodosemius) بر اساس مقایسه ویژگی های فنولوژیکی گیاه شامل حداکثر ارتفاع گیاه، زمان گلدهی، تعداد کل گل های تولیدی، طول عمر گل و مجموعه بذر تولیدی بین گونه های گون نادر و فراوان مورد بررسی قرار گرفت. برای هر گونه مورد مطالعه تعداد بیست پایه برای نمونه برداری انتخاب شد و به مدت 15 دقیقه برای هر کدام تعداد دفعات بازدید حشرات گرده افشان ثبت شد. جهت تعیین ارتباط بین عمل گرده افشان ها با نادر و فراوان بودن گونه های گون، مجموعه بذر تولیدی گونه ها مورد مقایسه قرار گرفتند و در پایان میانگین کل داده ها با روش تجزیه واریانس یک طرفه در قالب طرح کاملا تصادفی مورد آزمون مقایسه میانگین قرار گرفتند.

نمونه برداری از گونه های گون نادر و فراوان در مجموع منجر به شناسایی 9 گونه زنبور گرده افشان (Apis melifera، Megachili sp، Osmia sp، Eucera sp، Andrena sp، Anthophora sp، Xylocopa sp، Bombus zonatus و Bombus armeniacus) از سه خانواده (Apidae، Megachilidae و Andrenidae) شد. در مورد گونه های گون علفی نتایج بدست آمده نشان داد بیشترین تعداد گل و بیشترین تعداد گرده افشان (گونه As. effusus)، حداکثر ارتفاع گیاه (گونه As. angustiflorus)، بیشترین توده بذر (گونه های As. angustiflorus و As. effusus) و کمترین ارتفاع گیاه و نیز کمترین تعداد گل (گونه As. curvirostris) مربوط به گونه های گون فراوان بود. گونه های گون علفی (نادر و فراوان) از نظر فصل گلدهی تفاوتی با هم نداشتند ولی طول عمر گل در گونه های گون نادر (گونه As. heterophyllus) بیشتر بود. نتایج نتایج بدست آمده از گونه های گون بوته ای نشان داد بیشترین تعداد گل و بیشترین تعداد گرده افشان (گونه As. rhodosemius)، حداکثر ارتفاع گیاه (گونه As. susianus) و بیشترین توده بذر (گونه As. Verus) مربوط به گونه های گون فراوان بود. و کمترین تعداد گل، گرده افشان و ارتفاع گیاه (گونه As. cemerinus) مربوط به گونه های گون نادر بود. از نظر فصل گلدهی گونه های نادر (فصل بهار) و فراوان (فصل تابستان) متفاوت بودند و طول عمر گل در گونه های گون نادر (گونه های As. Camphylanthus و As. Cephalanthus) بیشتر بود.

 نتایج نشان داد که در گونه های همجنس و با فرم رویشی مشابه، هر اندازه تعداد گل ها زیادتر باشند و این گونه ها ارتفاع بزرگ تری داشته باشند باعث جذب گرده افشان های بیشتری می شوند که در نهایت منجر به توده بذر تولیدی بیشتر در گونه مورد نظر می گردد. علاوه بر آن، این احتمال وجود دارد که گونه های همجنس برای کاهش رقابت در جذب گونه های گرده افشان، زمان گلدهی خود را تغییر داده اند و هر میزان فاصله این تفاوت زمانی نسبت به زمان گلدهی اکثریت گونه ها بیشتر باشد موفقیت گونه مورد نظر نیز بیشتر می باشد.