ملک ناصر محمد بن قلاوون و تثبیت حکومت موروثی خاندان قلاوون در دوره ممالیک بحری (648-784ه)

نظریه رایج این است که ممالیک مخالف حکومت موروثی بودند، با این همه دوره ممالیک بحری (648-784ه) شاهد نزدیک به یک قرن سلطنت موروثی خاندان قلاوون بود. چرایی و چگونگی تثبیت سلطنت موروثی خاندان قلاوون مسیله ای است که این مقاله در پی پاسخگویی بدان است. کوشش های نخستین سلاطین بزرگ ممالیک، آیبک و بیبرس که با برگزیدن پسران خود به جانشینی به دنبال تثبیت وتداوم سلطنت در نسل خود بودند، ناکام ماند، اما دیگر سلطان مقتدر مملوکی، قلاوون و پسران و نوادگانش توانستند حکومت را در خاندان خویش موروثی سازند. در میان فرزندان قلاوون، ملک ناصر محمد، به رغم دوبار عزل و کناره گیری از سلطنت بیش از دیگران در تثبیت و تحکیم حکومت موروثی این خاندان نقش داشت. ناصر محمد در سومین دوره سلطنت خویش که 31 سال به طول انجامید، با تکیه بر تجربه های پیشین و با حذف تدریجی رقیبان قدرتمند و مدعیان بالقوه سلطنت، امیران برجسته مملوک، زمینه را برای پذیرش الگوی توارث در میان ممالیک آماده ساخت. پس از وی فرزندان و نوادگانش بیش از چهار دهه (741-784ه) بر مصر و شام فرمان راندند. فرزندان ناصر محمد اگر چه چندین بار از سوی امیران مملوکی از سلطنت خلع شدند، اما تا پایان دوره ممالیک بحری هیچ امیری به حق دودمانی آنان در سلطنت تجاوز نکرد.