حفره های استشراقی پیش روی مطالعات جدید و روشمند قرآن

از مهم ترین خصایص علمی دوره جدید، درک ضرورت بازیابی و باززایی دانش های بشری از جمله تفسیر و علوم قرآن است. برخی از خاورپژوهانی که از آغاز نیمه دوم قرن بیستم به مطالعات قرآنی مشغول شدند، توصیه کردند این مطالعات بر اساس دستاوردهای علوم انسانی معاصر غرب بازنگری شود. آنان در این راستا عناصری چون روشمندی تفسیر، نقد تاریخی، نقد ادبی، نقد فرمی و مباحث هرمنوتیک را مطرح کردند و اینکه سنت تفسیری مسلمانان باید در پرتو این عناصر اعتبارسنجی شود. پارادایم جدید، بر لزوم روشمندی تاکید دارد که منظور از آن فرایندی است که فهم متن را موجه می سازد و معین می کند طی چه فرایندی معنا از متن به دست می آید. این همان «الگوریتم» پرسابقه مطرح در علوم تجربی است. پرسش این است که آیا تجربه کلیسا بر قرآن قابل تکرار است و مطالعات قرآنی و تفسیری نیز امکان تبدیل شدن به کنشی غیردینی و تجربی را دارد؟ پژوهش حاضر اولا با کنکاش در ماهیت روشمندی به معنای مدرن آن، آشکار می کند که این الگوریتم ها با نگاه سرد آفاقی، در نهایت فهمنده را از جهان اول متن عبور می دهد، اما با غایت متن وحیانی که جهان دوم متن است، فاصله دارد. سپس با طرح چند نمونه، نتیجه می گیرد که مطالعات مبتنی بر این روش ها، دچار آفت بیرونی گری است که به شکل نقص معرفتی و عدم همدلی آشکار می شود. بنابراین، هر چند گزیری از گذار به تفسیر مدرن نیست، اما شتابزدگی و نگرانی برای مدرنیزه کردن تفسیر بر اساس چنین یافته هایی لزومی ندارد.