اثرات احداث سد بر شاخص های تغییرات هیدرولوژیک در حوضه آبخیز گرگانرود

جریان رودخانه‏ای یکی از منابع مهم آبی است که برای مصارف مختلف حایز اهمیت بوده و روند تغییرات آن در مدیریت منابع آب ضروری است و از طرفی، جریان رودخانه‏ای توسط سدها، انحراف ها، جریان‏های برگشتی و توسعه شهری تحت ‏تاثیر قرار می گیرد و منجر به مسایل مختلفی از جمله وقوع خشکسالی، کاهش آبدهی و مسایل ‏محیط ‏زیستی می‏شود. با توجه به اهمیت رودخانه‏ ها در تامین آب، شناخت شرایط جریان و رژیم هیدرولیکی آن‏ها از اهمیت به‏ سزایی برخوردار است. بنابراین، سازه‏ های هیدرولیکی تاثیرات گسترده‏ای بر شرایط هیدرولیکی رودخانه در پایین‏دست خود دارند. هدف تحقیق حاضر، ارزیابی اثر احدات سدهای بوستان، گلستان و وشمگیر بر تغییرات رژیم جریان پایین‏دست آن‏ها است. به این منظور، واسنجی و اعتبارسنجی مدل هیدرولوژیک HBV در دوره قبل از احداث سد‏های بوستان، گلستان و وشمگیر انجام شده و مقدار دبی روزانه در دوره بعد از احداث سد‏ها شبیه‏سازی شد. در مطالعه حاضر، با استفاده نرم ‏افزارIHA  نسخه 1/7 و با رویکرد محدوده تغییرپذیری (RVA)، 33 شاخص‏ تغییرات هیدرولوژیک (IHA) در پنج گروه اصلی (مقدار؛ تداوم؛ زمان‏بندی ؛ فراوانی و میزان‏ تغییرات) در ایستگاه‏های تحت‏تاثیر سد‏های بوستان، گلستان و وشمگیر در دوره‏ های قبل و بعد از احداث این سدها مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از شبیه‏ سازی ایستگاه‏ های تحت‏تاثیر سد با مدل HBV نشان داد مدل در هر دو دوره (واسنجی و اعتبارسنجی) در دوره قبل از احداث سدها دارای کارایی خوبی هستند. نتایج نشان داد در دوره واسنجی ایستگاه ‏های آب‏سنجی اوغان، گنبد، قزاقلی و آق‏قلا به‏ ترتیب با ضریب نش-ساتکلیف 52/0، 67/0 و 80/0 و 61/0 و همچنین، در دوره اعتبارسنجی ایستگاه ‏های آب‏سنجی اوغان، گنبد، قزاقلی و آق‏قلا به‏ ترتیب با ضریب نش-ساتکلیف 59/0، 41/0 و 58/0 و 54/0 بهترین کارایی را دارند. براساس نتایج، شاخص‏های هیدرولوژیک جریان ماهانه نشان می‏دهد در ایستگاه‏ اوغان تحت ‏تاثیر سد بوستان حدود 30 درصد، در ایستگاه‏های گنبد و قزاقلی تحت ‏تاثیر سد گلستان به ‏ترتیب حدود 52 و 30 درصد و در ایستگاه آق‏قلا در پایین‏دست سد وشمگیر 49 درصد مقدار دبی جریان رودخانه در دوره ‏های بعد از احداث سد‏ها کاهش داشته است. نتایج حاصل از این تجزیه و تحلیل می‏تواند در تصمیم‏ گیری در مورد مسایل مدیریت پایدار منابع آب برای تدوین برنامه مدیریت حوضه در آینده مورد استفاده قرار گیرد.