بررسی سندی و دلالی حدیث «قلب المومن بین الاصبعین...»

در میان روایات فریقین عبارات خاصی وجود دارد که در بیشتر آن ها بی‏آنکه سندی برای آن ها ذکر شود به عنوان یک قاعده و اصل پذیرفته شده و همچون ضرب‏المثلی رایج مورد استناد قرار گرفته است. از این دست روایات، حدیث «قلب المومن بین الإصبعین من اصابع الرحمن یقلبه کیف یشاء» منسوب به پیامبر2 است. این سخن در کتب روایی، اخلاقی، تفسیری، کلامی، فلسفی و عرفانی به صورت مرسل و مسند، به شکل‏های مختلف با الفاظی همسان و غیرهمسان، مورد استناد بسیاری از بزرگان این علوم قرار گرفته است؛ چنان‏که برخی از متکلمان از این سخن برداشت جبر نموده‏اند، برخی با برچسب ضعف سندی، آن را نفی کرده‏اند، کسانی با پذیرش ضمنی حدیث در پاسخ به شبهه جبر درصدد تاویل آن برآمده‏اند و گروهی دیگر ضمن حقیقت دانستن الفاظ آن، با اصول خاص فلسفی و عرفانی، محتوای حدیث را بر معنای واقعی حمل نموده و به شرح آن پرداخته‏اند. این مقال به روش توصیفی تحلیلی روشن خواهد کرد که حدیث اصابع، از احادیث معتبر است و به عنوان اصلی مسلم و قطعی مورد استناد ایمه معصومینk و عالمان فریقین قرار گرفته و همچنان‏که همه چیز تحت سلطه و تصرف حق تعالی است، قلوب افراد بشر نیز با تصرف او، هر لحظه بین شادی و غم، متغیر است.