طراحی و بررسی ویژگی های روان سنجی پرسش نامه «سنجش اختلالات اجتماعی/هیجانی/رفتاری کودکان مبتلا به لکنت پیش دبستانی (ویژه والدین)»

 لکنت صرفا رفتارهای گفتاری سطحی نیست، بلکه به گونه ای انکارناپذیر باعث ایجاد احساسات و عواطف منفی در فرد مبتلا به لکنت به ویژه کودکان نسبت به گفتارشان می شود. بنابراین این مطالعه در وهله اول، نیازمند یک ابزار مناسب و معتبر برای بررسی و اندازه گیری است تا این اثرات منفی، شناسایی و اندازه گیری شوند. سپس برای رفع یا کاهش آن ها، اقدامات لازم انجام شود. با توجه به افزایش نیاز بالینی و تحقیقاتی به ابزار های روا و پایا در زمینه لکنت به طراحی و اعتبار سنجی »پرسش نامه سنجش اختلالات اجتماعی/هیجانی/رفتاری کودکان مبتلا به لکنت پیش دبستانی (ویژه والدین)» پرداخته شده است. 

مطالعه حاضر از نوع روش شناختی و اعتبارسنجی است که به مدت 6 ماه در بهار و تابستان سال 1397 و در 3 مرحله در شهر اصفهان انجام شد و شرکت کنندگان شامل 60 نفر از والدین کودکان پیش دبستانی مبتلا به لکنت بودند که در حد خواندن و نوشتن سواد داشتند. سن کودکان این والدین در بازه سنی 3 تا 5 سال و 11 ماه بود و شامل 36 کودک پسر و 24 کودک دختر بودند که به کلینیک های گفتاردرمانی شهر اصفهان مراجعه کرده بودند. در مرحله اول، مفهوم اختلالات اجتماعی، هیجانی و رفتاری اختلال لکنت تعیین شد که 10 نفر از والدین کودکان پیش دبستانی مبتلا به لکنت در آن مشارکت داشتند. به منظور جمع آوری اطلاعات از مصاحبه بدون ساختار و عمیق با انتهای باز استفاده شد. سپس با توجه به اطلاعات استخراج شده از مصاحبه های انجام شده، نظرات و پیشنهادات صاحب نظران حوزه روان شناسی و گفتار درمانی بر اساس مفاهیم اختلالات اجتماعی/هیجانی/رفتاری، سازه های اصلی پرسش نامه شامل سازه »رفتار سازش نایافته/فزون کنشی» ،«مهارت های اجتماعی» ، «مهارت های ارتباطی«، «پرخاشگری»، »ترس« و »اضطراب جدایی« ایجاد و سپس تکمیل شد. در مرحله دوم، برای تعیین روایی صوری با 10 نفر از صاحب نظران به صورت چهره به چهره مصاحبه شد. همچنین از 15 نفر متخصص (متفاوت از متخصصان مرحله قبل) در خواست شد تا هر آیتم را بر اساس طیف سه قسمتی بررسی کنند. روایی محتوا بر اساس شاخص نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوای کل (لاوشه) محاسبه شد. روایی سازه با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی بررسی شد و در مرحله آخر، همسانی درونی پرسش نامه به وسیله آلفای کرونباخ و ارزیابی ثبات آن به روش آزمون بازآزمون و با استفاده از شاخص همبستگی درون خوشه ای محاسبه شد.

با توجه به نتایج به دست آمده از مصاحبه های انجام شده و نظرات صاحب نظران حوزه روان شناسی و گفتار درمانی پرسش نامه مطالعه حاضر، ابتدا در 6 خرده آزمون و با مجموع گویه های اولیه از مصاحبه، شامل 61 آیتم طراحی شد که طبق نظر صاحب نظران با ادغام عبارات دارای مفاهیم هم پوشان، گویه های پرسش نامه به 40 عبارت کاهش یافت. در مرحله روایی صوری، آیتم های پرسش نامه بر اساس سطح دشواری (دشواری درک عبارات و کلمات)، میزان تناسب (تناسب و ارتباط مطلوب عبارات با ابعاد پرسش نامه) و ابهام (احتمال وجود برداشت های اشتباه از عبارات یا وجود نارسایی در معانی کلمات) بررسی و اصلاحات لازم انجام شد. همچنین تلاش شد تا از شیوه صحیح نگارش و جمله بندی منطقی برای نوشتن عبارات پرسش نامه استفاده شود. عبارات توسط تیم تحقیق، چندین بار بازخوانی و نظرات صاحب نظران اعمال شد و سپس توسط دو متخصص در زمینه ادبیات فارسی، بازنگری و تایید نهایی شد. روایی محتوایی پرسش نامه بر اساس شاخص نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوای کل (لاوشه) پرسش نامه به ترتیب معادل 76/0 و 90/0 به دست آمد. همسانی درونی پرسش نامه بر اساس ضریب آلفای کرونباخ برابر با 0/89 و ثبات پرسش نامه، طبق روش آزمون باز آزمون و با استفاده از معیار شاخص همبستگی درون خوشه ای بیش از 0/7 و معنادار شناخته شد (001/P<0). در شاخص روایی سازه، با توجه به خروجی نرم افزار AMOS مقدار X2 محاسبه شده برابر با 631/25 است. وجود X2 پایین نشان دهنده برازش مناسب مدل است (000/P=0).

با توجه به اینکه لکنت بر روابط اجتماعی، هیجانات و رفتارهای فرد مبتلا به لکنت تاثیر می گذارد و مهم ترین رده سنی در راستای کنترل و پیشگیری از این اختلالات، دوران کودکی و پیش از دبستان است، پرسش نامه حاضر به دلیل روایی و پایایی مناسب می تواند به عنوان یک ابزار قابل اعتماد شناخته شده و استفاده شود.