بررسی چند ابهام درباره «علی بن عباس مجوسی»

علی ابن عباس مجوسی طبیب مشهور سده چهارم قمری، اگرچه به سبب کتاب گرانسنگ خویش شهرتی جهانی یافته، اما احوالات شخصی او کمتر دانسته شده است. از این رو پژوهش حاضر به بررسی چند ابهام درباره علی بن عباس مجوسی می‌پردازد.

این پژوهش یک تحلیل محتوای کیفی از نوع سوماتیو (Summative Qualitative Content Analysis) است که بر اساس بررسی نسخ متعدد از کتاب کامل‌الصناعه و منابع تاریخی دست اول و منابع الکترونیک، با واژگان کلیدی علی بن عباس، مجوسی، کامل‌الصناعه‌الطبیه، عضدالدوله انجام شده است.

ملاحظات اخلاقی: 

در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.

یافته‌ها:

ابهامات چهارگانه‌ای در این پژوهش مطرح شد که با رجوع به منابع تاریخی سده‌های میانه و همچنین برخی نسخه‌های خطی موجود به ترتیب ذیل به آن‌ها پاسخ داده شد. فقدان کنیه برای علی بن عباس برخاسته از آداب ایرانیان بوده و در هیچ یک از نسخه‌های مورد بررسی نسبت اهوازی برای علی بن عباس ذکر نشده است. دین علی بن عباس با توجه به عبارات متناسب با فرهنگ عامه مسلمین می‌تواند اسلام در نظر آورده شود، اما فقدان صلوات بر پیامبر (ص) در برخی نسخه‌ها می‌تواند این گمان را تقویت کند که او مجوسی بوده است و اختلاف نسخه‌ها در یادکرد از عضدالدوله می‌تواند از عدم اتحاد زمان نگارش و عرضه خصوصی و زمان عرضه عمومی این کتاب برخاسته باشد.

نتیجه‌گیری:

شواهدی که در این پژوهش برای پاسخگویی به ابهامات بیان شده، تا حدودی توانسته است پاسخ‌های دقیق و کامل و منطقی را ارایه نماید. به نظر می‌رسد چنین پژوهش‌هایی می‌توانند زمینه‌ای مستند و علمی برای مطالعات تاریخی به ویژه در دوره اسلامی را فراهم آورند.