استنباط از سکوت معصوم، گونه ها و مولفه ها

استنباط حکم از سکوت معصوم یکی از روش‎های متداول در اجتهاد فقهی است. این روش دارای ملاکات مختلفی است و کمتر مورد ارزیابی تفصیلی واقع شده است. نوشته حاضر به روش تحلیلی انتقادی از منابع فقهی و اصولی و حدیثی با استناد به روایات و سیره‎های عقلایی در صدد بررسی موضوع است. سکوت معصوم از سه جهت قابل بررسی است. جهت اول معصوم به عنوان فردی از افراد جامعه عقلا و به عنوان یک متکلم عرفی لحاظ می‎شود و شکی نیست که سکوت متکلم عرفی در مقابل سخن یا رفتار خاصی، منشا ظهور حال است و از آنجا که ظهور حال افراد، با شرایط خاصی حجت است می‎تواند منشا استنباط حکم شرعی باشد. در جهت دوم معصوم به عنوان یک مکلف در نظر گرفته می‎شود و سکوت معصوم از این باب، مورد ارزیابی قرار می‎گیرد. در این صورت در مواردی که ملازمه میان سکوت و حکم شرعی ثابت شود مانند موارد وجوب امر به معروف و نهی از منکر یا وجوب ارشاد جاهل، استنباط حکم شرعی ممکن خواهد بود و در جهت سوم معصوم به عنوان مبلغ و معلم لحاظ می‎شود که می‎تواند بیش از پیش راه را برای استنباط از سکوت باز کند. در نوشته حاضر با توجه به روایات موجود و همچنین تحلیل سیره عقلا، امکان برداشت از سکوت معصوم در جهات سه‌گانه مورد ارزیابی قرار گرفته و برایند آن، تایید فی‎الجمله حجیت چنین برداشتی در جهات مذکور است.