بررسی و تحلیل مفهوم دموکراسی نزد اندیشمندان جهان اسلام (تشیع و تسنن)، با تاکید بر آراء علی شریعتی و اقبال لاهوری

از نظر سیاسی مفهوم دموکراسی یکی از پرکاربردترین و مناقشه انگیزترین مفاهیم نزد اندیشمندان جهان، در چند سده اخیر بوده است. در این میان اندیشمندان مسلمان، هم در جهان تشیع و هم در جهان تسنن، هر کدام با توجه به زمینه ها و پیشینه های مختلف نظری، مذهبی، فلسفی، تاریخی، اجتماعی و ملی خود، به تحلیل و بررسی این مفهوم مهم سیاسی پرداخته اند. در این میان علی شریعتی و محمد اقبال لاهوری از مهم ترین و تاثیرگذارترین اندیشمندان جهان اسلام هستند، که هر کدام از منظری متفاوت به مفهوم دموکراسی و نسبتش با مفاهیم و مضامین اسلامی پرداخته اند. پژوهش پیش رو در پی پاسخ به این پرسش است که شریعتی و اقبال در راستای امکان برقراری حکومت دموکراتیک در جوامع اسلامی، چه نوع خوانشی از دموکراسی داشتند؟ وجوه افتراق و اشتراک این دو خوانش چیستند؟ بر مبنای یافته های پژوهش، شریعتی با تمرکز بر این نکته که برقراری دموکراسی آن گونه که در غرب رایج است، در کشورهای توسعه نیافته ممکن نیست، نوعی از دموکراسی را تیوریزه کرد که آن را «دموکراسی متعهد» می نامید. در سوی دیگر، اقبال با تاکید بر وجه روحانی که لازمه برقراری هر نوع حکومت دموکراتیک در جوامع اسلامی است، بر «دموکراسی روحی» تاکید می ورزید. گرچه هر دو اندیشمند  نوگرا در نهایت محاسن حکومت های دموکراتیک را تصریح می کردند، اما استدلال شریعتی در این زمینه بیشتر نظری و جامعه شناختی و استدلال اقبال تاریخی و فقهی تر بود.