ارتباط تنوع گونه ای و عوامل محیطی در مراتع کوهستانی چهار باغ گلستان

به منظور مدیریت صحیح و بهره برداری پایدار از اکوسیستم های مرتعی، شناخت ارتباط بین عوامل بوم شناختی طبیعت و پوشش گیاهی ضروری است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط تنوع گونه ای و عوامل محیطی (خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، ویژگی های توپوگرافی و فیزیوگرافی) در مراتع کوهستانی چهار باغ گلستان انجام گرفت.

مواد و روش ها: 

منطقه مورد مطالعه مراتع ییلاقی چهارباغ گلستان با وسعتی در حدود 9 هزار هکتار در فاصله 45 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان گرگان قرار دارد. ابتدا شش تیپ گیاهی در منطقه مورد مطالعه شناسایی شد و جهت نمونه برداری و اندازه گیری در هر تیپ گیاهی، سه ترانسکت 300 متری مستقر و در طول هر ترانسکت 10 پلات و در مجموع 30 پلات در هر تیپ گیاهی بکار گرفته شد. در هر پلات درصد پوشش تک تک گونه ها برآورد شد. همچنین در هر ترانسکت، از پلات اول و آخر با توجه به عمق ریشه دوانی گیاهان غالب منطقه نمونه خاک برداشته شد. نمونه های خاک بعد از الک کردن، برای تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل بافت خاک، هدایت الکتریکی، اسیدیته، پتاسیم، فسفر، آهک، رطوبت اشباع و مقدار مواد آلی به آزمایشگاه منتقل شد. همچنین در هر نقطه برداشت نمونه خاک شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا اندازه گیری شد و بطور متوسط شیب، جهت اصلاح شده و ارتفاع متوسط برای هر تیپ گیاهی اندازه گیری شد. به منظور بررسی رابطه تنوع گونه ای با ویژگی های توپوگرافی و فیزیوگرافی و خصوصیات خاک تیپ ها، بر اساس طول گرادیان، از روش های رسته بندی آنالیز افزونگی به عنوان روش خطی استفاده شد. تمامی محاسبات آماری برای انجام رسته بندی با استفاده از نرم افزار Canoco نسخه 5 و محاسبات مربوط به تنوع گونه ای، با استفاده از نرم افزار PAST نسخه 17/3 انجام شد.

نتایج میانگین شاخص های مارگالف (12/14) و غنای ویتاکر (41) در تیپ 1 (Ar au- St ba) بیشتر از سایر تیپ ها می باشد. همچنین میانگین شاخص های شانون (306/3) و یکنواختی (91/0) در تیپ 6 (Ho vi- Cr ko- Ag in) بیش از سایر تیپ ها می باشد. تیپ Ju po- On co- St ba دارای بیشترین مقدار شیب (6/51 درصد) می باشد، از طرفی تیپ St ba- On co دارای کمترین مقدار شیب (6/5 درصد) می باشد. نتایج نشان داد مقادیر شاخص های یکنواختی سیمپسون و تنوع گونه ای شانون- واینر تیپ ها، تحت تاثیر شیب دامنه، مقدار کربن آلی و هدایت الکتریکی می باشد. عامل شیب مهمترین عامل موثر بر شاخص های یکنواختی سیمپسون و تنوع گونه ای شانون- واینر است. نتایج تحلیل افزونگی نشان داد که رابطه خصوصیات تیپ ها با شاخص های تنوع گیاهی، معنی دار است. نتایج نشان داد با افزایش مقدار پتاسیم و هدایت الکتریکی مقدار شاخص یکنواختی نیز افزایش پیدا می کند. همچنین نتایج نشان داد با افزایش فاکتورهای آهک و اسیدیته میزان شاخص شانون نیز افزایش پیدا می کند. شاخص های شانون با فاکتورهای شیب جهت و ارتفاع رابطه عکس دارد. همچنین بر اساس نتایج با افزایش فاکتورهای رس رطوبت اشباع و سنگریزه مقدار شاخص مارگالف افزایش پیدا می کند. بر اساس نتایج شاخص مارگالف با فاکتور شن رابطه عکس دارد.