پیش بینی گستره کنونی و آینده گونه Ferula ovina تحت دو مدل هشدار اقلیمی (Rcp4.5 و Rcp8.5) در رویشگاه های مرتعی البرز جنوبی، استان قزوین

تغییرات اقلیمی در دو دهه اخیر، یک موضوع جدی بوده است و بسیاری از مطالعات، بر روی جنبه های مختلف آن متمرکز شده اند. از اینرو، ضرورت دارد که رویشگاه بالقوه گونه های شاخص مرتعی، در حال حاضر و سال های آینده، تحت مدل های هشدار اقلیمی، مشخص گردد. در این ارتباط، باید بررسی شود که آیا افزایش دمای حادث شده، اثر مثبت بر حضور گونه ها در رویشگاه های محل پراکنش خواهد داشت یا اثر منفی؟.

مواد و روش ها: 

برای این منظور، از 19 متغیر زیست اقلیمی و سه متغیر فیزیوگرافی و مدل رگرسیون لجستیک، برای تعیین کمیت تغییر اقلیم در سه دهه آینده (سال 2050) و بررسی دقیق اثرات آن بر تغییر گستره گونه Ferula ovina در حال حاضر و آینده، استفاده شد. نقشه های خروجی نیز با احتمال رخداد بین صفر تا یک، به چهار طبقه، گروه بندی شد. این گروه ها، رویشگاه نامناسب، (25/0-0)؛ رویشگاه تقریبا مناسب، (5/0-5/2)؛ رویشگاه با تناسب بالا، (75/0- 5/0) و رویشگاه با تناسب خیلی بالا، (1-75/0) را نشان می دهد. در نهایت، با استناد به ضرایب متغیرهای اقلیمی و توپوگرافی در روابط رگرسیونی، متغیرهای موثر برای گستره کنونی و گستره آینده گونه F.ovina، معرفی گردید.

بر مبنای نتایج؛ از بین متغیرهای اقلیمی و توپوگرافی، تنها شاخصه های مرتبط با میانگین دمای گرم ترین فصل (BIO10) و میانگین دمای سردترین فصل (BIO11)، بر پراکنش گونه F.ovina در رویشگاه های مرتعی البرز جنوبی، در حال حاضر و آینده، موثر شناسایی شد که مقادیر شاخصه ها، با سخت تر شدن شرایط اقلیمی، افزایش می یابد. میانگین دمای سالانه در مکان هایی با احتمال وقوع بیشتر از 75 درصد؛ طی سه دهه آینده، تحت سناریوهای ملایم تر (Rcp4.5) و بدبینانه (Rcp8.5)، 6/2 تا 0/3 درجه سانتی گراد، افزایش خواهد داشت. ارتفاع رویشگاه های مناسب آن نیز، 60 تا 162 متر، بیشتر خواهد شد. در نتیجه، سطح رویشگاه مناسب (احتمال وقوع بیشتر از 75 درصد)، در واکنش به تغییرات اقلیمی، کمتر می شود. تحت سناریوی های اقلیمی، 15 درصد از رویشگاه های آب و هوایی مناسب خود را در سال 2050، از دست خواهد داد و رویشگاه های نامناسب فعلی نیز، 48 درصد افزایش خواهد یافت. در مجموع؛ تغییر اقلیم و افزایش شاخصه های دمایی، باعث گسترش عمودی و حرکت گونه F.ovina به سمت عرض های جغرافیایی بالاتر در امتداد گرادیان ارتفاعی، خواهد شد. این موضوع، بیانگر آن است که طی سه دهه آینده، میزان حضور گونه F.ovina، در رویشگاه های منطقه، کاهش می یابد و خطر حذف آن از اکوسیستم های البرز جنوبی، مشهود هست.

نتیجه گیری:

 با توجه به نتایج به دست آمده در این مطالعه، انتظار می رود تغییرات بزرگی در پراکنش این گونه همراه با تغییرات اقلیمی، رخ دهد. این تغییرات، به گونه ای است که می تواند شرایط اقلیمی مناسب را برای زندگی این گونه مهم و موثر در رویشگاه های مرتعی البرز جنوبی، محدود کند. بنابراین، برای بهبود شرایط، حداقل کاری که در چنین شرایطی توصیه شده است، کنترل تخریب رویشگاه گونه F.ovina، از طریق مدیریت چرای دام و جلوگیری از تغییر کاربری مراتع و به طور کلی، اعمال رویکرد حفاظتی در رویشگاه های مذکور است. اگر رویکرد حفاظتی، اعمال شود؛ می توان امیدوار بود که تغییرات اقلیمی، به خودی خود، نتواند این گونه ارزشمند را بیش از حد، تضعیف یا حتی به طور کامل از فلور منطقه، حذف کند و شاید سازگاری های فیزیولوژیکی، فنولوژیکی و مورفولوژیکی این گونه، به مبارزه با تغییرات اقلیمی، کمک کند. از اینرو، ضمن حفاظت آن در داخل رویشگاه، لازم است برای حفاظت آن در خارج از رویشگاه با رویکرد نزدیک به طبیعت نیز تدابیری اندیشیده شود. در این راستا، جمع آوری بذور و ذخیره آنها در بانک ژن منابع طبیعی، معرفی اکوتیپ های برتر و متحمل به خشکی و دارای صفات ساختاری و عملکردی بهتر و تهیه بذور پر بنیه از آنها، کشت آنها در قطعات کوچک یک هکتاری در باغ های گیاهشناسی و کلکسیون های گیاهی و نهایتا مرتعکاری آنها در رویشگاه های دارای طبقه وضعیت ضعیف و خیلی ضعیف؛ از ملزومات اساسی حفاظت آن در خارج از رویشگاه با رویکرد نزدیک به طبیعت است.