خاستگاه عرف در اجتهاد، دادرسی و هنجارهای فرهنگی

عرف در نظام فقهی مکتب اهل بیتD و نیز در آیین دادرسی اسلامی دارای اقسام و کاربردهای گوناگونی است. عرف فقهی به گونه ی مطلق قابل پذیرش نیست. از نگرگاه قضایی نیز یکی از بن مایه های دادرسی شمرده شده است. می توان هر دو معنا را از عرف جامعه شناختی برشمرد و این پرسش را درمیان گذاشت که تلقی قضات از عرف و اشتراک و دوییت معنایی آن در فقه و هنجارهای فرهنگی چیست؟ خاستگاه عرف فقهی و قضایی کجاست؟ برای بررسی پرسمان با روش «مفهومی و مروری اطلاعات» به واکاوی می پردازیم. یافته ها نشان از همپوشانی عرف از دیدگاه فقهی و قضایی، با معنای جامعه شناختی از آن دارد. این همپوشی، در حقوق اسلامی به گام استقلالی با ضمانت اجرای قانونی رسیده است؛ اما وجود عرف در بین حقوق دانان غیرمسلمان، دارای ناهمگونی است و از شرایط عرف در کتب مقدس پیروی نمی کند؛ بلکه شرایط «داوری»، «سازش» و «انصاف» را در آن به کار می گیرند. صورت بندی و شناخت همپوشانی معنایی عرف و خاستگاه آن، از دیدگاه فقهی، قضایی و هنجارهای فرهنگی از رویکردهای نوباوه ی این پژوهش است.