زبان‏ حال سرایی در مقتل‏ های عاشورا: روایت حضرت قاسم بن الحسن (ع) در مقتل‏ های تاریخی- داستانی روضه الشهداء، طوفان البکاء و محرق القلوب

زبان‏حال‏سرایی یکی از شگردهای ادبی در مقتل نویسی است. این شگرد بیشتر در مقتل‏های تاریخی- داستانی بعد از سده نهم دیده می‏شود. برخی از زبان‏حال‏ها به‏ سبب تاثیرگذاری بلاغی، به تدریج به‏عنوان واقعیت تاریخی پذیرفته شده اند و تحلیل و بررسی آن ها، دو هدف را برآورده می‏کند؛ نخست اینکه سیر تاریخی و تکوینی زبان‏حال‏سرایی در روایت‏پردازی‏های عاشورا به زبان فارسی شناخته می‏شود و دیگر اینکه سرچشمه برخی تحریفات در گزارش‏های تاریخی این واقعه معلوم می‏گردد. مقتل‏ پژوهان، مقتل و مقتل‏نگاری را به دو نوع کلی تقسیم می‏کنند: مقتل‏های معتبر و قابل استناد که بیشتر شامل منابع کهن و نوشته‏ های قرن دوم تا هفتم است و منابعی که به داستان‏پردازی روی ‏آوردند و شامل مقتل‏های قرن هشتم تا چهاردهم هستند. در این نوشته، زبان‏حال‏سرایی در سه مقتل تاریخی-داستانی روضه‏ لشهداء، محرق القلوب و طوفان البکاء بررسی شده است که از نظر گزارش تاریخی با نقد جدی مواجه هستند، اما از لحاظ نگارش ادبی و سبک هنری آن، قابل توجه می‏نمایند. محدوده پژوهش، روایت نبرد و شهادت حضرت قاسم بن حسن (ع) است که قصه‏ پردازی‏های غیر مستند بسیاری در آن راه یافته است. نتیجه تحقیق نشان می‏دهد بیشتر زبان‏ حال‏ سرایی ‏ها مربوط به گفتگوی شخصیت‏ها، به‏ویژه خاندان امام حسین (ع) است که بیشتر در خرده‏ روایت‏های غیر معتبر آمده است و محتوای عاطفی دارد.