مطالعه تطبیقی جنس و نقوش پارچه های دوره های صفوی و قاجار

نخستین شواهد باستان‌شناختی درباره منسوجات ایران، مربوط به هزاره پنجم ق.م است. پارچه‌بافی ایران در دوره صفویه، مانند سایر شاخه‌های هنری تحت تاثیر سیاست‌های حکام آن دوره، قرار گرفت. از مهم‌ترین خصوصیات هنری این دوره، تشکیل کانون‌های هنری تحت حمایت دربار و ارتباط تنگاتنگ رشته‌های هنری به ویژه، پارچه‌بافی با نقاشی است. در این پژوهش، با استفاده از روش تطبیقی و تحلیلی، با استناد به منابع کتابخانه ای و تصویری، پارچه‌های دوران صفوی و قاجار بررسی می‌شود. پوشش یکی از ابتدایی‌ترین نیازهای بشر بود که اولین انسان‌ها که با برگ گیاهان خود را می‌پوشاندند و کم‌کم در ادوار مختلف، این نوع پوشش بهبود یافت به نوعی که رفع نیاز آن به یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین دغدغه بشر و حکومت‌ها شد و نوع پوشش، جنس پارچه‌ها و نقوش گاهی معرف طبقه اجتماعی افراد بود و غنی را از فقیر تمییز می‌داد. دوران صفویه که از ثبات حکومتی برخوردار بود و در زمان شاه عباس دوم در اصفهان، شیوه خاصی در پارچه‌بافی از لحاظ نحوه بافت و به‌کارگیری نقوش به وجود آمد و موجب آن شد که «عصر طلایی بافندگی» ایران به ثبت رسد. در دوره قاجار، همچنان بسیاری سنن و آداب ایرانیان در عصرصفوی پابرجا بود. نقوشی را که در پارچه‌های این دو دوره به‌کار رفته‌اند می‌توان به نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی طبقه‌بندی کرد. نتایج حاصل از این پژوهش، گویای آن است که نقش انسانی در دوره صفویه بیشتر کاربرد داشت همان‌گونه که نقوش هندسی در دوره قاجار، گاهی هردو از نقش فرشته استفاده می‌کنند، اما دوره‌ای صور غربی آذین‌بخش پارچه‌هایشان می‌شود. جنس پارچه تقریبا در دو دوره با شباهت بسیار همراه می‌باشد. منسوجات ابریشمی صفوی شهرت جهانی داشت؛ آنچنان که قلمکار قاجار بی‌نظیر بود.