ارتباط پوشاندن صورت پیامبر (ص) در نگارگری ایرانی دوره صفوی با عقاید حروفیه

دوره صفویه در تاریخ ایران دوره اسلامی از لحاظ تحولات سیاسی اجتماعی و مذهبی اهمیت خاصی دارد. این اهمیت با بررسی آثار هنری این دوره دوچندان می شود، به خصوص در راستای اهمیت نگاره های مذهبی و تصویرگری پیامبر (ص) «انقلاب تصویری» رخ داد و آن پوشیده شدن صورت ایشان با پارچه ای سفید بود. محققان بیشتر بر تاثیرات کلامی فقهی در این انقلاب تصویری تمرکز داشته اند و به تاثیر برخی مکاتب فکری توجه نشده است. آیا عقاید فکری مکتب حروفیه را می توان موثر و مرتبط با این انقلاب تصویری دانست؟ حروفیه، که فضل الله استرآبادی (740-796 ه.ق.) در قرن هشتم بنیان نهاد و تا عهد شاه عباس به حیات خود ادامه داد، برای حروف الفبا تقدس خاصی قایل بودند. آنها معتقد بودند اسماء و صفات الاهی به صورت حروف در صورت انسان متجلی می شود. رهنمودهای آنان را در اشعار شاه اسماعیل اول، موسس سلسله صفویه، می توان دید. با توجه به اهمیت صورت در اندیشه حروفیان و ارتباط آن با اسماء و صفات الهی، به خصوص پیامبر (ص) به عنوان تجلی گاه صفات الاهی، به نظر می رسد بین اندیشه آنان و پوشاندن صورت پیامبر (ص) در نگاره های دوره صفوی ارتباط موثری وجود دارد. لذا در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی ارتباط افکار حروفیه با پوشاندن صورت پیامبر (ص) در نگاره های مکاتب تبریز، قزوین-مشهد بررسی شده است. به طور حتم دلایل دیگری در این نوع تصویرسازی نقش داشته است که در این مقاله به آن نمی پردازیم.