تحلیل نگرش فقهی تاریخ نویسان عصر صفوی از چگونگی برآمدن و سرکوب قدرت دنیوی شیوخ طریقت صفویه

مطالعه روایات تاریخی مربوط به زمان پیدایش و سرکوب قدرت دنیوی شیخ جنید و شیخ حیدر صفوی نشان می دهد که عمده این روایات تحت تاثیر مفاهیم فقهی نگاشته شده اند. این پژوهش با بهره گیری از رویکردی تاریخی و تجزیه و تحلیل منابع، در پی توضیح این مسیله برآمده است. نتایج نشان می دهد: مورخان هواخواه و مخالف صفویان، با طرح چنین روایاتی، درصدد مشروعیت بخشی یا تخطیه حق پیدایش قدرت دنیوی در طریقت صفوی برآمدند؛ زیرا القای مشروعیت یا ایجاد تردید درباره ریشه های شکل گیری حق قدرت دنیوی و سیاسی این خاندان صوفی، پیوند مستقیمی با مبانی مشروعیت بخش و حق انگارانه بنیان گذاری و دیرپایی دولت صفوی داشت. در این میان، رویکرد خنجی نوآورانه بود؛ وی کوشید با به کارگیری برخی مفاهیم فقهی نظیر «بغی»، «محارب» و «قاطع الطریق» درباره شیوخ طریقت صفویه، مشروعیت پیدایش و رشد قدرت دنیوی این دودمان را با چالش مواجه سازد. در سوی مقابل، خواندمیر، امینی هروی و غیره نیز کوشیدند با بهره گیری از نظریه «جهاد در دارالکفر» و «جنگ با اصحاب بغی و طاغیان» در باب مخالفان و رقیبان، رشد تدریجی قدرت سیاسی در زمان شیخ جنید و شیخ حیدر را به صورتی دین مدارانه و قانونی بنمایانند. ظاهرا غایت چنین رویکردی، بازآفرینی بنیان گذاری و اقتدار دولت صفوی در امتداد امامت و حکومت تاریخی شیعه بوده است.