بررسی اثر ارتفاع منطقه بر ذخیره‎سازی کربن آلی و برخی دیگر از ویژگی ‎های خاک در جنگل ‎های ارسباران

سابقه و هدف:

 بررسی ویژگی های خاک یکی از راه های ارزیابی و مدیریت اکوسیستم های جنگلی است. ارتفاع منطقه یکی از عوامل موثر بر ویژگی‎های کیفی خاک بویژه محتوای کربن آلی آن محسوب می‎شود. با این وجود، تغییرات ذخیره کربن آلی خاک‎ در ارتفاعات مختلف جنگل‎های ارسباران ناشناخته باقی مانده است. از این رو، این پژوهش به‎ منظور بررسی توزیع مکانی مقادیر کربن آلی و برخی دیگر از ویژگی‎های شیمیایی تحت تاثیر ارتفاع منطقه و در عمق‎های مختلف خاک انجام گرفت.

مواد و روش‎ها: 

در این پژوهش، یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‎های کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. نمونه‎برداری خاک روی یک شیب شمالی منطقه مورد مطالعه، در چهار دامنه ارتفاعی مختلف شامل 600-0، 1200-600، 1800-1200 و 2400-1800 متری از سطح دریا و از پنج عمق مختلف خاک شامل 20-0، 40-20، 60-40، 80-60 و 100-80 سانتی‎متری جمعا با 60 نمونه صورت گرفت. سپس مقادیر کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، کربوهیدرات‎های قابل عصاره ‎گیری با اسید و آب داغ، کربنات کلسیم، فسفر و پتاسیم قابل جذب و اسیدیته (pH) در نمونه‎ های خاک تعیین شد.

یافته‎ ها: 

نتایج حاکی از اثر معنی‎دار عمق خاک، ارتفاع منطقه و اثرات متقابل شان بر اغلب ویژگی‎ های مورد بررسی بود. در واقع، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و کربوهیدرات‎های عصاره ‎گیری‎ شده با اسید با افزایش ارتفاع و عمق به‎ ترتیب به‎ طور معنی داری افزایش و کاهش یافتند و همبستگی بسیار بالایی بین آنها مشاهده شد. بعلاوه، عمق 20-0 سانتی‎متر سطحی خاک در هر چهار ارتفاع به‎ طور متوسط بیش از 50 درصد کربن آلی را به خود اختصاص داد که با افزایش عمق تا لایه 100-80 سانتی‎متری به‎ طور میانگین با کاهش 79 درصدی رو‎به ‎رو شد. بیشترین میزان افزایش محتوای کربن آلی با ارتفاع به میزان حدود 9 درصد، بین دامنه‎ های 1200-600 و 1800-1200 متری مشاهده شد. سایر ویژگی ‎های خاک همچون pH خاک، کربنات کلسیم، پتاسیم قابل جذب با افزایش ارتفاع و عمق خاک به‎ ترتیب حدود 2، 16 و16 درصد کاهش و 4، 16 و 18 درصد افزایش یافتند. همچنین، با افزایش عمق خاک میزان فسفر قابل جذب خاک افزایش یافت، هرچند اثر ارتفاع بر این ویژگی معنی‎دار نبود.

نتیجه‎ گیری: 

بر اساس یافته های این پژوهش، ذخیره کربن آلی و به‎ طور کلی کیفیت خاک‎های جنگل‎های ارسباران به ‎طور معنی‎ داری تحت تاثیر عوامل ارتفاع منطقه و عمق خاک قرار دارد، به نحوی‎که خاک‎های سطحی موجود در نقاط با ارتفاع بیشتر در منطقه مورد مطالعه از کیفیت بالاتری به لحاظ محتوای کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و کربوهیدرات‎ های قابل عصاره ‎گیری با اسید برخوردار هستند که بایستی مورد توجه بیشتری قرار بگیرد. در واقع، با توجه به نقش مهم این خاک‎ها در ترسیب کربن، خاک‎های این مناطق بایستی‎ از طریق مدیریت صحیح و اجرای عملیات حفاظتی مختلف به صورت بکر و دست‎نخورده حفظ شود.