مقایسه تطبیقی ترکیب جمعیتی و طبقات اجتماعی کوفه و بصره در قرون اولیه اسلامی

سرزمین عراق بین دو رودخانه دجله و فرات قرار گرفته است و تمدن های باستانی سومر، بابل، اکد و آشور در این منطقه وجود داشته اند. پیشروی مسلمانان به بخش شرقی قلمرو اسلامی آنها را به عراق رساند. آنان در سرزمین عراق اردوگاه هایی نظامی برای استقرار سپاهیان و گسترش فتوحات خود تشکیل دادند که در طول زمان به شهرهایی مهم تبدیل شدند. کوفه و بصره از جمله پایگاه های نظامی بودند که با استقرار طبقات اجتماعی و گروه های مذهبی در آن ها قالب شهری گرفتند. طبقاتی که هم به توسعه جامعه اسلامی کمک کردند و هم در برخی دوره ها جامعه اسلامی را به مرز بی ثباتی و آشوب کشاندند. ترکیب جمعیتی و طبقات اجتماعی ساکن در بصره و کوفه نقش عمده ای در تحولات سیاسی و اجتماعی قرون نخستین اسلامی داشت. مقایسه طبقات ساکن در این دو شهر می تواند راهگشای شناخت عملکرد اجتماعی و سیاسی آنها باشد. در این مقاله ترکیب جمعیتی و طبقات اجتماعی حاضر در دوشهر مزبور بررسی شده و پایگاه آن ها مورد مطالعه قرار گرفته است و به پرسش اصلی در مورد تفاوت و تشابه طبقات اجتماعی در کوفه و بصره چه بوده است، پاسخ می دهد. پژوهش بر اساس روش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر تحقیقات کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که تفاوت عملکرد سیاسی و اجتماعی در دو شهر بصره و کوفه ریشه در تمایزات طبقاتی اجتماعی دارد.