ارزیابی نظریه «انکار اراده تشریعی خدا» در اندیشه محقق اصفهانی

تقسیم اراده الهی به تکوینی و تشریعی از گذشته دور در میان متکلمان و اصولیان مطرح بوده، و با تعبیرات مختلفی از آنها یاد شده است. در این میان، شیخ محمدحسین غروی اصفهانی با ژرف اندیشی به بررسی زوایای مختلف اراده تشریعی پرداخته، ضمن تفکیک آن از «اراده تشریع» و «اراده تکوینی»، به نفی اراده تشریعی در خدا و مبادی عالیه می پردازد و با این نظریه، دیدگاه محقق خراسانی را تعدیل و تکمیل می کند. این نظریه تاثیر چشم گیری بر اصولیان بعدی داشته است. از رهگذر جستار حاضر آشکار می شود که محقق اصفهانی از یکسو، ارجاع اراده تشریعی الهی به علم الهی، و همچنین تقلیل آن به اراده تشریع را ناصواب می داند؛ و از سوی دیگر، با اقامه دو برهان، وجود اراده تشریعی را نه تنها در خدا بلکه در مبادی عالیه و پیامبر$ و ایمه انکار می کند. به نظر می رسد این نظریه علی رغم برخی برجستگی ها، ابهامات و آسیب هایی دارد که مانع پذیرش این دیدگاه است. از جمله ابهامات و آسیب ها می توان به «ناسازگاری با فرهنگ روایات»، «نگرش سودگرایانه محض حتی نسبت به خدا» و «تقلیل تکالیف شرعی به تکالیف امتحانی» اشاره کرد. با این حال، با بهره گیری از مبانی محقق اصفهانی می توان دیدگاه ایشان را ترمیم و تکمیل کرد، که در متن مقاله می آید.