بازخوانی تطبیقی مواجهه روشنفکران ایرانی با مدرنیته غربی (ناظر بر آراء سید جمال‎الدین اسدآبادی و میرزا ملکم خان ناظم‎الدوله)

پس از تجربه تلخ شکست ایران در جنگ‎های روس و آشنایی قشر تحصیل‎کرده با پیشرفت‎های تمدنی غرب، به‎تدریج طبقه‎ای از روشنفکران ایرانی پدیدار شد که برای رفع عقب‎ماندگی و ترقی‎خواهی کشور تا ایجاد مشروطه و سقوط قاجار کوشید. در معرفی بارزترین شخصیت‎های نسل اول این جریان، می‎توان به سیدجمال‎الدین اسدآبادی و میرزا ملکم‎خان ناظم‎الدوله به‎عنوان دو منورالفکر دینی-غربی اشاره داشت. در پژوهش پیش‎رو با روشی تطبیقی به بررسی آرای این دو متفکر سیاسی پرداخته‎ایم تا به این پرسش پاسخ دهیم که شباهت‎ها و تفاوت‎های رویکردی این دو شخصیت در مواجهه با مدرنیته غربی چیست؛ با این هدف که درک بهتری از مبنای اختلافات امروز جریان روشنفکری در برابر دنیای تجدد پیدا کنیم. این پژوهش مبتنی بر آثار مکتوب و کتابخانه‎ای در چهارچوب نظریه بحران اسپریگنز است. در بیان دستاوردهای پژوهش می‎توان گفت: هر دو خواهان اصلاحات سیاسی-مذهبی‎اند و مشکل را در عقب‎ماندگی از فهم جهان معاصر می‎کاوند. سیدجمال با نگاهی گزینشی، منتقدانه و فراملیتی تلاش دارد تا آرمان وحدت و شکوفایی اسلامی را ازطریق بیدارگری امت مسلمان دنبال کند؛ اما میرزاملکم درپی تقلید محض از اروپای عصر نوزایی است تا ملت استبدادزده ایرانی را بر سکوی ترقی بنشاند.