واکاوی تاریخی خاستگاه دانش کلام سیاسی در گفتمان علوی

هدف مقاله حاضر از بررسی خاستگاه دانش کلام سیاسی در اسلام آن است که در یک مطالعه تاریخی، زمان پیدایش این دانش را مشخص سازد؛ و با سنجش اعتبار دیدگاه محققان معاصر، به اختلاف نظر بین آنان در این خصوص خاتمه دهد. با توجه به هدف این پژوهش، این نوشتار در ردیف تحقیقات بنیادی قرار می گیرد که در پی پروراندن نظریه ریشه دار بودن دانش کلام سیاسی است.
روش مطالعه در این مقاله، استنادی تحلیلی و تحلیلی استنادی است. ارزش این روش در این است که برای رسیدن به پاسخی منطقی، نخست کوشیده ایم به گزاره های مصادر تاریخی و حدیثی استناد نماییم و سپس از آنها تحلیلی مناسب ارایه کنیم. همان گونه که در بعضی موارد برای اثبات درستی تحلیل های ارایه شده، سعی بر آن نموده ایم که این تحلیل ها را نیز با ارجاع دادن به شواهد تاریخی و حدیثی مستند گردانیم. در عین حال همت بر آن گماشته ایم که به تناسب سخن از تحلیل های اندیشمندان معاصر در این زمینه نیز غفلت نورزیم. بنابراین ابزار جمع آوری اطلاعات از یکسو مصادر و منابع کتابخانه ای و از سوی دیگر مطالعات و مقالات الکترونیکی است.
این پژوهش با محوریت پاسخگویی به سه سوال ذیل سامان یافته است:- دانش کلام سیاسی، در چه دوره ای از تاریخ علم کلام اسلامی و اندیشه سیاسی طرح و پی ریزی شد؟
- این علم، پیرامون کدام مسیله کلامی که در عین حال موضوعیت سیاسی و اجتماعی داشت شکل گرفت؟
- نخستین چهره اسلامی که توفیق پی ریزی دانش کلام سیاسی را یافت کیست؟
یافته های این تحقیق موید این فرضیه است که خاستگاه دانش کلام سیاسی به رخداد سقیفه و مسیله جانشینی رسول خدا(ص) باز می گردد؛ و امیرالمومنین(ع) نخستین چهره اسلامی است که این دانش را پی ریزی نمود. بنابراین کفه ترازو به نفع آن دسته از محققانی که قایل به ریشه دار بودن کلام سیاسی هستند سنگینی می کند؛ و بر اساس روایات ثبت شده در مصادر، عصر تکون و پیدایش کلام سیاسی به زمان وفات حضرت رسول(ص) باز می گردد.